ترامپولین
اختراع ترامپولین
US 2370990
جرج نیسن

اگر فرزند خردسالی در خانواده خود داشته باشید، احتمالاً با ترامپولین به‌عنوان یکی از سرگرمی‌های مورد علاقه وی آشنا هستید. ترامپولین را می‌توان یکی از اجزای ثابت شهربازی‌ها و خانه بازی‌های فعلی دانست که کودکان، لذت بالا و پایین پریدن بر روی آن را با هیچ چیزی عوض نمی‌کنند. جالب این‌که این وسیله جذاب، فقط به کودکان محدود نشده و بسیاری از بزرگسالان نیز، علاقه وافری به آن نشان می‌دهند. اما سؤال اینجا است که ترامپولین چگونه ساخته شد؟ ایده‌پرداز و مخترع اولیه آن کیست و ایده اولیه آن، تا به امروز با چه تغییراتی همراه شده است؟

گفته می‌شود که ترامپولین در آلاسکا متولد شده است، جایی که اسکیموها از پوست شیرماهی، برای به هوا پریدن استفاده می‌کردند. حتی در فرودگاه این منطقه، کارت پستال‌هایی نصب شده که اسکیموها را در حال پرش از روی پوست شیرماهی نشان می‌دهد. فارغ از این‌که ریشه‌های این ابداع جالب و هیجان‌انگیز را به اسکیموها نسبت دهیم یا خیر، نمونه‌های فراوانی از حرکات مشابه دیده شده است. برای مثال، گروهی از افراد از یک پتو استفاده می‌کنند و دوستشان را به هوا پرتاب می‌کنند. حتماً عملیات نجات آتش‌نشانان را از نزدیک یا در فیلم‌ها دیده‌اید. آن‌ها نیز از پارچه‌های محکم و ارتجاعی برای نجات جان افرادی که در ارتفاعات گیر کرده‌اند (مثلاً آتش‌سوزی در آپارتمان‌های مرتفع)، استفاده می‌کنند. تمامی این مثال‌ها، نشان می‌دهد که ریشه اولیه ترامپولین، از سوی بسیاری از جوامع، چه برای تفریح و چه برای مقاصد جدی‌تر، به‌کار گرفته شده است. با این حال، اختراع ترامپولین به‌عنوان یک وسیله ورزشی و سرگرمی تخصصی، به سال‌های میانی دهه ۱۹۳۰ میلادی باز می‌گردد.

در سال ۱۹۳۰ میلادی، جورج نیسن (George Nissen) شانزده ساله، ژیمناست‌کار نوجوان و دارنده مدال المپیک در سال‌های بعد، در یک سیرک حضور یافت. وی با حرکات آکروباتیک و جسورانه سیرک‌بازان که از میله‌ها و طناب‌های نازک آویزان شده و پس از پرش‌های مداوم، روی یک شبکه ایمن و نرم فرود می‌آمدند، ایده جدیدی در ذهنش جرقه زد: «چه می‌شد اگر این پرش‌ها ادامه می‌یافت و می‌شد تا ارتفاع بالاتری پرید؟ آیا عملکرد آکروبات کارهای سیرک تماشایی‌تر نمی‌شد؟»

این سؤالات باعث شد تا نیسن، به سراغ ابداع یک تخته پرش برود. وی در گاراژ منزل پدری که از آن به‌عنوان کارگاه استفاده می‌کرد، تکه‌هایی از پارچه‌های با استحکام زیاد را به یک قاب فولادی متصل کرد. خاصیت ارتجاعی این دستگاه، موجب می‌شد تا فرد روی آن پریده و پس از کمی ارتفاع گرفتن از آن، مجدداً بر روی آن فرود آید و سپس، این فرآیند مجدداً تکرار شود. البته جرج جوان برای دستیابی به عملکرد مطلوب، چندین و چند تلاش ناموفق را پشت سر گذاشت، اما ناامید نشد تا این‌که در سال ۱۹۳۶ میلادی، توانست نمونه اولیه مدنظرش را تولید کند. وی نام اولیه اختراعش را دکل تندرستی (Bouncing Rig) گذاشت. اما زمانی که اقدام به ثبت آن در سیستم پتنت نمود، از اصطلاح «Tumbling device» استفاده کرد، نامی که بعدها روی آن ماند و این‌گونه بود که ترامپولین متولد شد. لازم به تأکید است که ترامپولین، از واژه اسپانیایی «el trampolín»، به معنای غوطه‌ور شدن گرفته شده است (اشاره به تخته‌های پرش در آب).

نیسن به موفقیت تجاری دستگاه ترامپولین خود امید زیادی داشت و از همین رو، در نخستین حرکت، نسبت به ثبت آن در سیستم پتنت اقدام کرد. وی درخواست خود را در چهارم ژوئن سال ۱۹۴۱ میلادی به دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا ارائه نموده و در نهایت، گواهی ثبت اختراعی به شماره «US 2370990» را در ششم مارس سال ۱۹۴۵ دریافت کرد. جالب‌تر این‌که جرج نیسن، در ادامه تلاش‌هایش برای حفاظت از ترامپولین و تجاری‌سازی گسترده آن، یک علامت تجاری تحت عنوان «Trampoline» به ثبت رسانید. او در سال ۱۹۳۷، در سفر به مکزیک، دریافت که اسپانیایی‌ها از واژه «el trampolín» برای تخته پرش شنا استفاده می‌کنند. ایده ثبت نشان تجاری «ترامپولین» هم، از همین‌جا نشأت گرفت و با افزودن کاراکتر «e» به پایان این واژه اسپانیولی، نام تجاری این اختراع محبوب جاودانه شد.

گام بعدی نیسن برای تجاری‌سازی اختراعش، دعوت کودکان مدرسه‌ای برای استفاده از آن بود. در سال ۱۹۴۲ میلادی، شرکت «Griswold-Nissen Trampoline & Tumbling Company» تأسیس شد که نخستین نمونه‌های تجاری ترامپولین را به بازار عرضه می‌کرد. لری گریسولد (Larry Griswold)، مربی ژیمناستیک نیسن در دانشگاه آیوا (University of Iowa) و همکار وی در ساخت نمونه‌های اولیه ترامپولین بود که البته خیلی زود از مشارکت تجاری با نیسن خارج شده و به سراغ حرفه سابق خود، یعنی ژیمناستیک و طراحی حرکات آکروباتیک رفت.

به مرور زمان، استفاده از ترامپولین افزایش یافت، به‌طوری‌که طی جنگ جهانی دوم، ترامپولین به پای ثابت حرکات نمایشی سیرک‌ها، تفریحات کودکان در مدرسه‌ها و حتی آموزش خلبانان و نیروهای نظامی ارتش مبدل گردید. نیسن هنوز هم به فکر بهبود و تکامل دستگاه ابداعی خود بود و در حالی‌که پیش از این با حرکت نوآورانه استفاده از فنر برای اتصال پارچه به قاب فلزی، کارایی دستگاهش را بهبود داده بود، این بار به سراغ بندهای مورد استفاده در چتر نجات، به‌عنوان جایگزین پارچه کف ترامپولین رفت.

بعدها مشخص شد که ترامپولین، می‌تواند کاربردهای متنوعی داشته باشد؛ برای مثال، فضانوردان آمریکا و شوروی در دوران جنگ سرد، از ترامپولین برای افزایش مهارت‌های خود استفاده می‌کردند. با رواج بیش از پیش ترامپولین، نخستین مسابقات جهانی این اختراع در سال ۱۹۶۴ میلادی در لندن برگزار شد و عملاً ترامپولین به‌عنوان یک دستگاه ورزشی و در مقیاس کلان‌تر، یک رشته ورزشی به رسمیت شناخته شد. جالب این‌که در المپیک سال ۲۰۰۰ سیدنی، ترامپولین به ورزش‌های المپیک راه یافت و در چهار ماده، از جمله انفرادی، دوبل و حرکات نمایشی برگزار گردید و نخستین مدال طلای المپیک در رشته ترامپولین، به یک ورزشکار روسی اهدا شد!

درست است که امروزه ترامپولین به یک دستگاه کاملاً رایج و آشنا در ذهن کودکان و بزرگسالان مبدل شده، اما باید این نکته را مدنظر داشت که بخش عمده این موضوع، به دلیل تلاش‌های خستگی‌ناپذیر جرج نیسن بوده است. وی در سال ۱۹۶۰ میلادی، کانگورویی به نام ویکتوریا (Victoria) را از یک مزرعه حیوانات اجاره کرد تا بتواند به او بازی ترامپولین را آموزش دهد. نتیجه یک هفته تلاش نیسن، عکسی خیره‌کننده از وی و ویکتوریا است که مشغول پرش روی ترامپولین بوده و معلق در هوا، چشم در چشم، به هم نگاه می‌کنند. این عکس، بارها و بارها در سرتاسر جهان به نمایش درآمد و به رواج ترامپولین به‌عنوان یک پدیده جهانی کمک کرد.

 

جرج نیسن و کانگورویی به نام ویکتوریا

 

نیسن در سال ۲۰۱۰ میلادی و در سن ۹۶ سالگی درگذشت؛ وی حضور ترامپولین در المپیک، استفاده گسترده آن توسط دانش‌آموزان و ورزشکاران، آموزش خلبانان و فضانوردان به کمک آن و بسیاری کاربردهای دیگر آن را پیش از مرگش مشاهده نمود. وی در تمامی این سال‌ها، هیچ‌گاه تلاش برای توسعه و بهبود اختراعش را کنار نگذاشت، به‌طوری که طی تقریباً ۵۰ سال، ۴۴ پتنت به ثبت رسانید. عمده این پتنت‌ها، مربوط به دستگاه ترامپولین ابداعیش به‌عنوان ترکیبی از تندرستی، ورزش و حرکات آکروباتیک بود.