شهربازی‌های یکی از مهیج‌ترین سرگرمی‌های کودکان و حتی بسیاری از بزرگسالان می‌باشند. کافی است به خانه بروید و به فرزندتان بگویید که امشب قرار است به شهربازی بروید. خواهید دید که چگونه از خوشحالی فریاد می‌کشد و شما را با تمام وجود در آغوش می‌گیرد. احتمالاً یکی از خاطرات به یاد ماندنی خودتان از دوران کودکی نیز، همین شهربازی بوده است!
یکی از مشهورترین وسیله‌های حاضر در شهربازی‌ها، چرخ و فلک است. تجهیزی که امروزه در ابعاد گوناگون، از نمونه‌های کوچک‌تر در پارک‌ها گرفته تا برخی از مرتفع‌ترین آن‌ها در شهربازی‌های مشهور، موجبات سرگرمی افراد و خانواده‌ها را فراهم می‌آورد. آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید که چرخ و فلک چگونه اختراع شد؟ این دستگاه خاطره‌انگیز و پرطرفدار از چه زمانی بکار گرفته شد و نمونه‌های اولیه آن به چه شکلی بود؟ روند توسعه و تکامل آن به چه صورت بوده است؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که نخستین چرخ و فلک واقعی، در سال‌های پایانی قرن نوزدهم میلادی و توسط یک مهندس عمران آمریکایی به نام جورج فریس (George W. Ferris) طراحی و ساخته شده است. البته اصل این ایده، به قرن‌ها پیش و چرخ‌های آبی روی رودخانه‌ها باز می‌گردد که بسیاری از کودکان بر روی آن سوار شده و با آن سرگرم می‌شدند. همچنین اولین چرخ تفریحی تاریخ، یک نمونه چوبی متعلق به اوایل قرن هفدهم است که در بلغارستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. در هفدهم می سال ۱۶۲۰ میلادی، یک مسافر انگلیسی به نام پیتر موندی (Peter Mundy)، از این چرخ بازدید کرد و آن را «The Great Cartwheel» یا «چرخ گاری بزرگ» نامید.
این وضعیت ادامه داشت تا این‌که در سال‌های پایانی قرن نوزدهم، فردی به نام ویلیام سامر (William Somer)، استفاده از چرخ برای تفریح و سرگرمی را در قالب یک ایده نوآورانه، به دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا ارائه نمود. این درخواست که اکتبر سال ۱۸۹۱ میلادی به ثبت رسید، نخستین گواهی ثبت اختراع با موضوع چرخ و فلک را در سوم ژانویه سال ۱۸۹۳ به همراه داشت. شاید با خود بگویید که مخترع چرخ و فلک را باید ویلیام سومر دانست (ادعایی که خودش هم بر آن مصر بود)، اما کسی که چرخ و فلک را به شکل واقعی و کاربردی ساخت و عملاً به‌عنوان مخترع و سازنده آنبه حساب می‌آید، جورج فریس است. برای درک بهتر موضوع، این را در نظر بگیرید که حتی نام خانوادگی این اختراع جالب، بر روی چرخ و فلک باقی مانده (Ferris Wheel) و عملاً همگان چرخ و فلک را ناشی از خلاقیت این مهندس آمریکایی می‌دانند!
داستان طراحی و ساخت چرخ و فلک توسط فریس بسیار جالب است؛ وی در سال ۱۸۵۹ میلادی در نوادا (Nevada) متولد شد و پس از فارغ‌التحصیلی، در سال ۱۸۸۱ کار خود را در صنعت فولاد آغاز کرد. فریس در ادامه فعالیت حرفه‌ای خود، به دنبال طراحی و ساخت پل رفت. او نیاز روزافزون به سازه‌های فولادی را به خوبی درک کرده بود و از همین رو، در همان سال‌های انتهایی قرن نوزدهم، شرکت «G.W.G. Ferris & Co.» را بنیان نهاد. وی در شرکتش به آزمایش و بررسی انواع فلزات برای ساخت تجهیزات راه‌آهن و انواع پل‌ها می‌پرداخت. در سال ۱۸۹۳ میلادی، به مناسبت چهارصدمین سالگرد پای گذاردن کلمبوس (Columbus) به آمریکا، نمایشگاهی در شیکاگو برگزار می‌شد و برگزارکنندگان، به دنبال سازه‌ای بودند که بتواند با برج ایفل رقابت کند. گوستاو ایفل (Gustave Eiffel)، این برج بسیار مشهور را در سال ۱۸۸۹ میلادی و برای نمایشگاه جهانی پاریس که صدمین سالگرد انقلاب فرانسه را گرامی می‌داشت، ساخته بود و حالا آمریکایی‌ها هم می‌خواستند چیزی جالب‌تر بسازند.
این کار، به جورج فریس سپرده شد و او هم با ساخت چرخ و فلک به‌عنوان یک شگفتی مهندسی، پاسخی خلاقانه به رقبای فرانسوی داد. روزی که پیشنهاد به وی داده شد و از او خواستند که چیزی جسورانه و الهام‌بخش طراحی کند، بلافاصله به فکر فرو رفت. فریس تا صبح بیدار بود و تمام جزئیات ایده خود را از ابعاد چرخ و فلک گرفته تا نوع حرکت و حتی قیمت بلیت آن را بر روی کاغذ آورد.
چرخ و فلک ابداعی وی، دو برج فولادی ۱۴۰ فوتی (تقریباً ۴۲ متر) داشت که توسط یک محور ۴۵ فوتی (تقریباً ۱۳/۷ متر)، به چرخ بزرگی با قطر ۲۵۰ فوت (تقریباً ۷۶ متر) متصل می‌شدند. دو موتور با ۱۰۰۰ اسب بخار، نیروی لازم برای چرخش این سازه عظیم فولادی را تأمین می‌کرد. هر یک از ۳۶ محفظه چوبی این چرخ و فلک، گنجایش حداکثر ۶۰ نفر را داشت. هزینه سوار شدن به این دستگاه غول‌پیکر و مرتفع ۲۶۴ فوتی (تقریباً ۸۰ متر)، تنها ۵۰ سنت بود و جالب است که در طول برگزاری نمایشگاه، درآمدی ۷۲۶.۸۰۵ دلاری ایجاد کرد، یعنی تقریباً ۱/۲ میلیون بازدیدکننده که حتی در ذهن فریس و همکارانش هم نمی‌گنجید. لازم به تأکید است که هزینه ساخت دستگاه، حدوداً ۴۰۰ هزار دلار برآورد شده بود و حتی در ابتدا، برگزارکنندگان نمایشگاه حاضر به حمایت از آن نبودند. فریس به سختی توانست مهندسین محلی و برگزارکنندگان را قانع کند و حتی چند سرمایه‌گذار هم برای ایده‌اش معرفی کرد.
پس از پایان نمایشگاه، صاحبان استراحتگاه‌های مختلف مانند جزیره کونی (Coney Island)، از ایده وی کپی‌برداری کرده و عملاً چرخ و فلک ابداعی را به سرقت بردند. این موضوع، در کنار شکایت ویلیان سومر از فریس مبنی بر نقض پتنت، سرباز زدن برگزارکنندگان نمایشگاه از پرداخت قسمتی از درآمد ۷۰۰ هزار دلاری به او و همچنین ناتوانی بازپرداخت وام سرمایه‌گذاران، دوران سختی را برای این مخترع خوش‌فکر پدید آورد. او دو سال بعدی را در راهروهای دادگاه و دادخواهی‌های مختلف گذراند و در اواخر سال ۱۸۹۶، در حالی که تنها سی و هفت سال داشت، از دنیا رفت. این واقعه تأثربرانگیز، موجب شد تا وی نتواند سرنوشت اختراعش در سال‌های بعد را مشاهده کند. البته همان‌طور که اشاره شد، نام وی در این اختراع ماندگار شد و چرخ و فلک را «Ferris Wheel» نامیدند.
لازم به ذکر است که چرخ و فلک یاد شده، تا سال ۱۹۰۳ میلادی، در همان محل نمایشگاه قرار داشت و در سال ۱۹۰۴ برای حضور در نمایشگاه بعدی، با قطار به سنت لوئیس منتقل شد و سرانجام در یازدهم می ۱۹۰۶، با استفاده از دینامیت منفجر شد.
