اجاق گاز
اختراع اجاق گاز
-
جیمز شارپ

یکی از نیازهای اولیه انسان، تأمین غذا و رفع گرسنگی است؛ نیازی که از دیرباز، در صدر اولویت‌های بشر قرار داشته است. اگر از دوران پارینه‌سنگی و انسان‌های اولیه صرف‌نظر کنیم، نقطه عطف بزرگ در زمینه طبخ غذا، کشف آتش بود که باعث شد سبد غذایی انسان، از میوه، سبزیجات و حتی گوشت خام، گسترده‌تر شده و انواع گوشت پخته شده پرندگان، حیوانات و ماهی‌ها را هم در بر گیرد. از آن زمان به بعد، مجموعه‌ای از اختراعات و نوآوری‌ها در زمینه پخت غذا با استفاده از حرارت آتش پدید آمده است. انواع اجاق گازهای فردار، برقی و حتی مایکروفر، نتیجه همین نوآوری‌ها هستند.

در طول تاریخ، اقوام مختلف، به آشپزی همانند یک هنر نگریسته‌اند. هر منطقه‌ای، غذاهای محلی منحصر به خود و با عطر و طعم مخصوصی دارد که شاید به ذائقه دیگر جوامع خوش نیاید. پیتزای ایتالیایی، غذاهای تند هندی، سوشی ژاپنی و البته صدها غذای محلی ایرانی از کوفته تبریزی تا بریانی اصفهان را در نظر بگیرید تا هنر آشپزی را بهتر درک کنید. بدیهی است که مهم‌ترین ابزار طبخ این غذاهای متنوع، اجاق گاز خواهد بود. از همین رو، اجاق گاز را می‌توان بزرگ‌ترین اختراع بشریت در زمینه آشپزی و پخت غذا دانست.

مردم باستان، آشپزی را روی آتش آزاد (تلی از هیزم آتشین در فضای باز) شروع کردند. نهایت هنر آن دوران، استفاده از سنگ‌هایی برای مهار آتش و همچنین نگهداری غذا روی آن بود که در نهایت، به اجاق‌های بسیار ساده برای پخت نان و سایر غذاها در یونان مبدل گردید. در قرون وسطی، مواد غذایی در دیگ‌های فلزی که بالای آتش آویزان بود، قرار می‌گرفت و پس از پخت هم، گرم نگه داشته می‌شد. بنا بر اسناد تاریخی، اولین کوره طبخ غذا، در سال ۱۴۹۰ میلادی و در «Alsace» فرانسه ساخته شد. این اجاق، کاملاً از آجر و کاشی ساخته شده و دودکشی هم برای خروج دود و بخارات غذا، در آن تعبیه شده بود.

نوآوری بعدی برای اصلاح و بهبود کوره‌های پخت غذا، مهار دود آزاردهنده‌ای بود که در فرآیند پخت مواد غذایی و سوزاندن چوب‌ها ایجاد می‌شد. برای این کار، محفظه‌های خاصی ساخته شد که در بالای آن‌ها، سوراخ‌های کوچکی قرار داشت. استفاده از صفحات آهنی سوراخ‌دار، فرایند پخت غذا را کمی ساده‌تر نمود، اما هنوز هم دستگاهی که بتوان آن را شبیه به اجاق گازهای امروزی دانست، وجود نداشت.

در سال ۱۷۲۸ میلادی، اجاق‌های فلزی (از جنس چدن) به بازار عرضه شد. این اجاق‌های اولیه را اصطلاحاً اجاق پنج صفحه‌ای یا «Jamb» می‌نامیدند. در حدود سال ۱۸۰۰، کنت رومفورد (Count Rumford)، یک اجاق آهنی به نام اجاق رومفورد (Rumford Stove) اختراع کرد که برای آشپزخانه‌های صنعتی و بسیار بزرگ طراحی شده بود. با استفاده از این اجاق، کاربران می‌توانستند چندین قابلمه را به‌طور هم‌زمان گرم نموده و محتویات آن‌ها را بپزند. از آن مهم‌تر، سطح گرمایش (درجه حرارت) هر شعله، به صورت جداگانه تنظیم می‌شد که انعطاف‌پذیری دستگاه برای پخت انواع غذا را به شدت زیاد می‌کرد. با این حال، این دستگاه هم نمی‌توانست برای عموم مردم مفید باشد، چرا که برای آشپزخانه‌های خانگی آن دوران، ​​بسیار بزرگ بود. از همین رو، بخشی از تلاش‌های مخترعین، معطوف به کوچک ساختن این دستگاه و طراحی اجاق گازی برای مصارف خانگی بود که برای مثال، می‌توان به اجاق چدنی ابداعی فیلو استوارت (Philo Stewart) اشاره نمود که در سال ۱۸۳۴ میلادی، تحت عنوان «Oberlin Stove»، به ثبت رسید.

در کنار کوچک‌سازی اجاق‌های پخت غذا، شاخه دیگری از نوآوری‌ها و اختراعات، بر تغییر منبع انرژی اجاق متمرکز شد. مخترعین تلاش داشتند تا با جایگزینی سوزاندن چوب، روشی کارآمدتر برای ایجاد حرارت مناسب و قابل تنظیم بیابند. نخستین ایده در این زمینه، متعلق به فرانس ویلهلم لیندکوویست (Frans Wilhelm Lindqvist) بود که اولین کوره نفت سفید بدون دود را طراحی کرد. استفاده از زغال‌سنگ هم، ایده دیگری بود که از سوی جوردن موت (Jordan Mott) دنبال می‌شد. با این حال، نقطه عطف بزرگ در این حوزه، در سال ۱۸۲۶ میلادی و توسط جیمز شارپ (James Sharp)، مخترع انگلیسی رخ داد. وی در این سال، نخستین اجاق با مصرف گاز را اختراع کرد و آن را در سال ۱۸۳۴، به‌عنوان اولین اجاق‌گاز تجاری به بازار عرضه نمود.

لازم به تأکید است که نخستین طرح استفاده از گاز برای پخت غذا، در سال ۱۸۰۲ میلادی و توسط شخصی به نام زاکوس وینزلر (Zachaus Winzler) عرضه شد. اما از آنجا که این طرح نتوانست به صورت عملیاتی و کارآمد تولید شود، جیمز شارپ به‌عنوان مخترع و سازنده اجاق گازی شناخته می‌شود. با توسعه شبکه لوله‌کشی گاز و فراگیر شدن استفاده از آن در خانه‌ها، اجاق‌های گازی هم به یک گزینه محبوب افراد، به‌ویژه خانم‌های خانه‌دار مبدل شد. تنظیم آسان دما، عدم نیاز به نگهداری چوب و زغال و نیز تمیزکاری ساده‌تر، اجاق گاز را به یک محصول تجاری بسیار موفق بدل نمود.

مدت زیادی از توسعه و تجاری‌سازی اجاق‌های گازی نگذشته بود که یک گزینه جدید، پیش روی کاربران قرار گرفت: «اجاق‌های برقی». یک مدل اولیه از اجاق‌های برقی، در سال ۱۸۸۲ میلادی، توسط توماس آهرن (Thomas Ahearn) کانادایی ساخته شد. وی صاحب یک شرکت ساخت دستگاه‌های الکتریکی بود و بازار را به خوبی می‌شناخت. از همین رو در سال ۱۸۹۲ میلادی، برای جلب‌توجه افکار عمومی، نمایشی بزرگ در هتل بزرگ اتاوا (Ottawa’s Windsor Hotel) ترتیب داد و در آن، یک وعده غذایی را با اجاق برقی خود طبخ کرد. با وجود مزایای اجاق برقی ابداعی آهرن، رقابت با اجاق‌های گازی، به این سادگی‌ها نبود. زمان، فناوری و توزیع برق مورد نیاز این اجاق‌ها، به پیشرفت و تکامل بیشتری نیاز داشت و از همین رو، رقابت بین اجاق‌های برقی و گازی، تا اوایل دهه ۱۹۳۰ میلادی به تعویق افتاد. گفتنی است که یکی از پیشرفت‌های اساسی در اجاق‌های برقی، اختراع سیم‌پیچ‌های حرارتی مقاومت‌دار بود که توانست تجاری‌سازی این محصولات نوآورانه را تسریع نماید.

در یک قرن اخیر، نوآوری‌های جانبی دیگری هم در زمینه تجهیزات و دستگاه‌های طبخ غذا به وقوع پیوسته که از مهم‌ترین آن‌ها، می‌توان به دستگاه مایکروفر اشاره نمود. مایکروفر، دستگاهی است که از طریق تابش الکترومغناطیسی و به جنبش درآوردن آب و دیگر مولکول‌های قطبیده در غذا، گرما ایجاد نموده و سبب می‌شود تا غذا در مدت‌زمانی کوتاه، گرم شده یا بپزد. با وجود توسعه فناوری امواج مایکروویو و به‌کارگیری آن در برخی حوزه‌ها مانند تشخیص هواپیما در صفحات رادار، کاربرد این فناوری برای گرم کردن مواد غذایی، به صورت کاملاً اتفاقی کشف گردید. در سال ۱۹۴۵ میلادی، پرسی اسپنسر (Percy LeBaron Spencer) در حال آزمایش بر روی سیستم‌های رادار تشخیص هواپیماهای جنگی بود که مشاهده کرد بر اثر تابش یک پرتو ماکروویو، آب‌نبات‌های موجود در جیبش آب شده‌اند و این‌گونه بود که اجاق مایکروفر متولد شد.