با پیشرفتهای صورت گرفته در صنعت حملونقل، تحولات بزرگی در زندگی بشر و فضای کسبوکار رخ داده است. در حالیکه زمانی از حیوانات چهارپا، اعم از اسب و قاطر، برای جابجایی و حمل بار استفاده میشد، امروزه انواع خودرو، قطار، هواپیما و ... در دسترس افراد قرار گرفته و امکان حرکت سریع را برای آنها فراهم نموده است. در این شرایط و در حالیکه بحث بر سر خودروهای خودران بهعنوان نسل جدید وسایط نقلیه به شدت داغ شده است، هنوز هم دوچرخه و موتورسیکلت را میتوان یک ابزار نوستالژیک و کارآمد دانست که بسیاری از افراد، آن را به سایر گزینهها ترجیح میدهند.
شاید شما هم یکی از علاقهمندان به دوچرخه، بهعنوان وسیله نقلیه پاک یا طرفدار سرعت و هیجان موتورسیکلتهای سریع باشید. یکی از تفاوتهای دوچرخه و موتورسیکلت با سایر وسایط نقلیه و بهویژه خودرو، ضرورت استفاده از کلاه ایمنی بهعنوان یک جزء جدانشدنی دوچرخه و موتورسیکلت است. به عبارت دیگر، در حالیکه استفاده از کمربند ایمنی در خودروها یک الزام ایمنی جدی است، کلاه ایمنی هم یک سپر محافظتی اثربخش برای کاربران دوچرخه و موتورسیکلت به شمار میرود. این امر، بهویژه در موتورسیکلتها که از سرعت بالایی برخوردارند، اهمیت بیشتری دارد. آیا میدانید کلاه ایمنی چگونه متولد شده است؟ چه کسی آن را اختراع نموده و از چه زمانی مورد استفاده قرار میگیرد؟
جالب است بدانید که کلاه ایمنی، بهویژه کلاه ایمنی موتورسیکلتها، از تاریخچهای غنی و تقریباً یک قرنی برخوردار بوده و عملاً مهمترین ابزار برای زنده ماندن موتورسواران در هنگام آسیبهای اجتنابناپذیر محسوب میشود. جالبتر اینکه مسیر توسعه و تکامل کلاه ایمنی، نشان میدهد که در برههای از زمان، از کلاههای چرمی استفاده میشده که طی ابداعات و نوآوریهای متعدد، به شاهکارهای فناوری سالهای اخیر، متشکل از فیبرهای کربنی مدرن و هوشمند مبدل شدهاند.
نکتهای که پیرامون کلاه ایمنی باید در نظر داشت، پیشرفت تدریجی آن به موازات توسعه و تکامل موتورسیکلتها است. اوایل دهه ۱۹۰۰ میلادی که نخستین موتورسیکلتها به بازار عرضه شد، عملاً دوچرخههایی موتوردار بودند که برای حملونقل سادهتر ساخته شده و به دلیل سرعت پایین و ایمنی نسبتاً بالا، نیازی به هیچگونه محافظ سر نداشتند. این روند، به سرعت تغییر یافت و با افزایش توان حرکتی موتورسیکلتها، آغاز مسابقات اتومبیلرانی و در نتیجه افزایش احتمال تصادفات، آسیبدیدگی موتورسواران و رانندگان گستردهتر شد. بنا بر شواهد، اولین بار در سال ۱۹۱۴ میلادی، یک پزشک بریتانیایی به نام اریک گاردنر (Eric Gardner)، برای محافظت از سر یک موتورسوار، از یک محافظ لاکی شکل استفاده نمود. بدین ترتیب، اولین کلاه ایمنی متولد شد. گاردنر، از اهمیت اختراع خود آگاهی داشت و برای استفاده از آن در یکی از مسابقههای برتر آن دوره به نام «Isle of Man TT» تلاش کرد. او موفق بود و سازمان دهندگان مسابقه، استفاده از محافظ سر را اجباری کردند. این یک گام اولیه برای کاهش چشمگیر ضربه مغزی در بین حاضران در مسابقات بود.
این موفقیت، توجه عموم مردم را آنطور که باید و شاید جلب نکرد. آنها هنگام رانندگی، احساس عجیبی از بستن یک پوسته اضافی روی سرشان داشتند. از آن مهمتر، با توجه به میل ذاتی به زیبایی ظاهری، محافظ سر تبدیل به یک کلاه ایمنی چرمی شد. کلاه مذکور، هم راکبان موتورسیکلتها را راضی میکرد و هم ایمنی نسبی آنها را تضمین مینمود. یک اتفاق جالب در این دوران که توانست استقبال عمومی از کلاههای ایمنی را افزایش دهد، تصادف جادهای «T.E. Lawrence»، قهرمان ملی مشهور انگلیس در سال ۱۹۳۵ میلادی بود که در چند کیلومتری خانهاش، به طرز غمانگیزی درگذشت. این اتفاق ناخوشایند، باعث شد که مردم، به خطرات موتورسواری و لزوم جلوگیری از حوادث بعدی پی ببرند.
دکتر هیو کرنز (Hugh Cairns)، پزشک انگلیسی که در بیمارستان بر بالین لارنس حضور داشت، به شدت تحت تأثیر این واقعه قرار گرفت و از همین رو، به تحقیق در مورد ارتباط بین تصادفات موتورسیکلت و صدمات سر پرداخت. وی اولین پزشکی بود که گزارشی در این زمینه در مجله پزشکی انگلیس منتشر کرد. این تحقیقات و نتایج تکاندهنده آن در سال ۱۹۴۱ میلادی، کمک کرد تا وی بتواند نوعی کلاه ایمنی جدید برای ارتش انگلیس توسعه دهد. لازم به تأکید است که در آن دوران، استفاده از موتورسیکلت بهطور گستردهای برای شناسایی و ارتباطات استفاده میشد و تلاش کرنز، باعث شد تا ارتش دستورالعملی برای کل سواران نظامی خود صادر کند که از کلاه ایمنی ساخته شده از لاستیک و چوب پنبه استفاده نمایند.
طی دهههای بعد، با وجود افزایش قابلتوجه سرعت موتورسیکلتها، هنوز هم غیرنظامیان از کلاه ایمنی بهطور کامل استفاده نمیکردند. علاوه بر این، کلاههای ایمنی عرضه شده در آن دوران، پوستههایی چوبی با روکش و بندهای چرمی بود که حداقلی از محافظت را ایجاد میکرد. نقطه عطف بزرگ در توسعه و تکامل کلاههای ایمنی، اختراع انقلابی پروفسور لومبارد (C.F. Lombard)، استاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی (University of Southern California) بود. وی در سال ۱۹۵۳ میلادی، یک کلاه ایمنی سهلایه، با پوسته بیرونی فایبرگلاس، جذبکننده ضربه در لایه میانی و آستر داخلی برای راحتی بیشتر طراحی کرد. وی اختراع خود را در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا به ثبت رسانید و نتیجه آن، گواهی ثبت اختراعی به شماره «US 2923941» بود که در نهم فوریه ۱۹۶۰ میلادی به وی اعطا گردید.
روی ریشتر (Roy Richter)، راننده اسبق اتومبیلرانی و بنیانگذار شرکت تولید کلاه ایمنی بل (Bell Helmets)، طرح لومبارد را پسندید و بدین گونه، مدل «Bell 500» ساخته شد. ایمنی فوقالعاده این مدل و طراحی مبتنی بر کلاه ایمنی هواپیمایی، «Bell 500» را به موفقیتی سریع رساند و عملاً دورهای نوین در تاریخ پیدایش و توسعه کلاه ایمنی موتورسیکلت آغاز شد. به زودی، این وسیله به یک تجهیز استاندارد در مسابقات تبدیل شد و طی یک فرآیند تدریجی، در دهه ۱۹۶۰، تعداد بیشتری از غیرنظامیان از کلاه ایمنی استفاده کردند. در ادامه و در سال ۱۹۶۳، شرکت بل با اولین کلاه ایمنی تمامرخ موتورسیکلت خود به نام «Bell Star»، انقلابی جدید در بازار ایجاد کرد. محصول جدید به نسبت گران بود، اما حفاظت حداکثری ناشی از فناوری و مواد مورد استفاده در کلاههای ایمنی فضانوردان ارتش آمریکا و ناسا، آن را به یک گزینه جذاب بدل میکرد.
به نظر میرسد که زمان هم با شرکت بل همراه بود. «Bell Star»، در زمان مناسب عرضه شد. تنها یک سال بعد، «USDOT» اولین استانداردهای ایمنی را ارائه نمود که طبق آن، کلاه ایمنی موتورسیکلت هم اجباری گردید. در سال ۱۹۶۶ میلادی، کنگره آمریکا قانون جدیدی برای ایمنی بزرگراهها تصویب کرد که مستلزم استفاده از کلاه ایمنی در هنگام رانندگی میشد. با وجودی که به دلیل برخی عدم هماهنگیها، بسیاری از ایالات قانون مذکور را در سال ۱۹۶۸ میلادی لغو کردند، اما کلاه ایمنی به یک گزینه محبوب و رایج بین موتورسواران مبدل شده بود.
طی دهههای اخیر، کلاه ایمنی روند پیشرفت خود را ادامه داده و امروزه، طیف وسیعی از کلاههای ایمنی سبک و مجهز به فناوریهایی همچون واقعیت افزوده و سیستمهای هوشمند ارتباطی به بازار عرضه شده است. همانطور که اشاره شد، پروفسور لومبارد به واسطه اختراع خود، دورهای نوین را در طراحی و ساخت کلاه ایمنی آغاز کرد و وی را میتوان مخترع مدرن این تجهیز کاربردی نامید. با این حال، بررسی اسناد ثبت اختراع با موضوع کلاه ایمنی، نشان میدهد که نخستین پتنت، نوعی کلاه ایمنی فوتبال با شماره «US 1080690» است که در آوریل ۱۹۱۳ میلادی به ثبت رسید. از آن تاریخ، پتنتهای متعددی در این حوزه ثبت شد که بیانگر نوآوری مداوم در زمینه طراحی و ساخت کلاههای ایمنی پیشرفتهتر میباشد. جالب اینکه حتی در سالهای اخیر هم، این روند متوقف نشده و اختراعات فراوانی از سوی مخترعین و فناوران مختلف به ثبت رسیده است.