زندگی مدرن امروز و مشغلههای فزاینده زندگی شهری، بسیاری از جنبهها و سبک زندگی بشر را تغییر داده است. یک مثال خوب از این موضوع، مشارکت بیشتر زنان در امور خارج از خانه است که موجب شده آنها فرصت کمتری برای پختوپز یا آمادهسازی محصولات غذایی خانگی داشته باشند. احتمالاً شما هم خاطرات شیرینی از ترشیجات و مرباهای خانگی مادربزرگهای خود دارید، چیزی که در بین زنان نسل جدید تا حدی کمتر رایج است!
نتیجه این تغییر، استفاده از غذاهای آماده و کنسرو شده، بهعنوان جایگزینی بیدردسر برای غذاهای خانگی است که امروزه به وفور مشاهده میشود. با این حال، روند توسعه و تکامل غذاهای کنسروی (اعم از نمونههای خانگی و صنعتی)، فراز و نشیبهای قابل توجهی داشته و مخترعین فراوانی کمک کردهاند تا هماکنون بتوانیم از این محصولات جالب استفاده کنیم. این روند را میتوان از دو منظر نگریست. از یکسو، تلاش برای تولید غذاهای کنسروی صنعتی است که در واکنش به جنگهای مداوم و قحطیهای ناشی از درگیریهای پی در پی اختراع شد. ریشه این ابداعات نوآورانه به سال ۱۸۰۰ میلادی و جنگهای فرانسه به رهبری ناپلئون بناپارت باز میگردد که با راهاندازی مسابقهای دوازده هزار دلاری، مسبب اختراع روشی جدید برای نگهداری طولانیمدتتر مواد غذایی توسط نیکولاس اپرت (Nicolas Appert) شد. وی در سال ۱۸۰۴ میلادی، مواد غذایی را در داخل بطریهای شیشهای ریخته و دربشان را با استفاده از چوبپنبههای مخصوص بسته و کاملاً درزگیری نمود. گرمادهی به این شیشهها، موجب میشد تا فاسد شدن محتویات داخل به تأخیر افتاده و به این ترتیب، نخستین غذای کنسروی تاریخ، متولد شد!
در ادامه، یک بازرگان انگلیسی به نام پیتر دوراند (Peter Durand)، توسعه و تجاریسازی اختراع اپرت را دنبال کرد و توانست با یک نوآوری ظریف، شامل استفاده از ورقهای قلع در فرآیند تولید قوطی کنسرو، نقطه عطف بزرگی در سادهتر کردن این فرآیند پدید آورد. در سال ۱۸۱۲ میلادی و در کمتر از یک دهه از اختراع اولیه غذای کنسروی، یک کارخانه کنسروسازی کاملاً تجاری در انگلیس راهاندازی شد و در ادامه در سال ۱۸۱۸ میلادی، قوطیهای کنسرو مواد غذایی به آمریکا راه یافت.
با وجودی که تولید صنعتی کنسروهای غذایی، از دهه ۱۸۲۰ میلادی در اروپا و آمریکا رایج گردیده و عملاً این محصول به یک پدیده شناخته شده مبدل شد، اما هنوز هم تولید خانگی محصولات غذایی وجود داشت و این امر، به معنای یک نیاز فزاینده و لزوم ورود مجدد مخترعین و نوآوران برای رفع آن بود. درست است که امروزه تولیدکنندگان مواد غذایی، رستوراندارها و اغلب مردم، اهمیت نگهداری غذا و سلامت و ایمنی آن را به خوبی درک میکنند، اما ۱۶۰ سال پیش، بسیاری از افراد به خطرات احتمالی ناشی از مواد غذایی و سبزیجات فاسد و منقضی شده واقف نبودند. همین عدم آگاهی یا جدی نگرفتن خطرات، بیماریهای مختلفی اعم از بوتولیسم (Botulism)، لیستریا (Listeria) و کولی (e. Coli) را رواج میداد.
مشکل بزرگ در زمینه تولید غذاهای کنسروی خانگی، فرآیند تهیه آنها نبود، بلکه عدم وجود ظرف مناسب برای مهر و موم کردن مواد غذایی و اطمینان از نرسیدن هوا به آنها، موجب میشد تا بسیاری از مواد کنسرو شده خراب شوند. همین مسئله، باعث شد تا یک مخترع خوشفکر به نام جان لندیس میسون (John Landis Mason)، به فکر ابداع نوعی ظرف درپوشدار شیشهای بیفتد. این اختراع به قدری کاربردی و رایج شد که آن را «Mason Jar» نامیدند!
میسون در ابتدای کار و قبل از اینکه ظرف ابداعی خود را طراحی کند، در مارس ۱۸۵۸ میلادی، پتنتی با شماره «US 19786» در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا به ثبت رسانید. شکل مخروطی درپوش توصیف شده در این پتنت، امکان محکم کردن درب ظروف نگهدارنده مواد غذای را فراهم میکرد. با این حال، مشکل حفظ ایمن مواد غذایی بسیار عمیقتر از یک درپوش ساده بود. میسون دریافت که مشکل تنها از طریق طراحی یک ظرف جدید با شیارهایی منطبق بر شیارهای درپوش مدنظرش رفع میشود. از اینجا بود که تمرکز وی بر طراحی و تولید یک ظرف کاملاً شیشهای قرار گرفت.
ایده بعدی میسون، طراحی قالبی برای ساخت بطری بود که با پیشرفت قابلتوجه در انحنای بالای قالبهای موجود صورت گرفت. این نوآوری که مسیر میسون برای اختراع نهایی را تسهیل نمود، در تاریخ ۲۳ نوامبر ۱۸۵۸ میلادی، در پتنتی با شماره «US 22129» تشریح شد. در نهایت، میسون توانست به هدف خود برسد و ظروف شیشهای شیاردار را در ۳۰ نوامبر همان سال در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا به ثبت رسانید و گواهی ثبت اختراعی به شماره «US 22186» دریافت نمود. طراحی توصیف شده در این پتنت، به همراه واشر لاستیکی، قابلیتهای صنعت کنسرو خانگی را به کلی متحول نمود و عملاً نام جان میسون را در تاریخچه این صنعت جاودانه ساخت. لازم به تأکید است که میسون در این نقطه متوقف نشد و در کنار پتنتهای فوق، همچنان مترصد پیشرفت و بهبود اختراع خود بود. وی در سالهای بعدی، ایدههای مختلفی را روی ظروف خود امتحان کرد که نتیجه این آزمایشات نوآورانه، پتنت «US 115754» در ژوئن ۱۸۷۱ و پتنتهای «US 137461» و «US 137462» در آوریل ۱۸۷۳ میلادی بود.
نکته جالب پیرامون زندگی این مخترع بزرگ، عدم انتفاع مالی از اختراع خلاقانه خود بود. اغلب تولیدات تجاری مرتبط با این اختراع، در سالهای پس از ۱۸۷۹ میلادی، یعنی تاریخ انقضای پتنت اصلی میسون به بازار عرضه شد و از همین رو، وی نتوانست ثروت قابلتوجهی به دست آورده و در زمان مرگ در سال ۱۹۰۲ میلادی، زندگی نسبتاً سادهای داشت. این در حالی است که در سال ۱۸۸۰ میلادی، یکی از مطرحترین برندهای تولید شیشههای درپوشدار به نام «Ball Corporation»، توسط پنج برادر راهاندازی شد. این شرکت، در ابتدای فعالیتهای خود، قوطیهای حلبی با روکش چوب برای نگهداری از رنگ، نفت سفید و سایر مواد شیمیایی تولید میکرد. چهار سال بعد، ایده تولید ظروف نگهدارنده مواد غذایی کنسرو شده خانگی هم به ذهن یکی از برادران «Ball» رسید و تولید شیشههای مبتنی بر طراحیهای نوآورانه جان میسون آغاز شد. امروزه این شرکت، نه تنها شیشههای درپوشدار نگهدارنده مواد غذایی، بلکه انواع ظروف فلزی و حتی برخی قطعات هواپیما را هم تولید میکند.