یکی از نیازهای اساسی انسان که از بدو خلقت با وی همراه بوده، نظافت و بهداشت بهعنوان رکن کلیدی سلامت میباشد. نظافت فردی که در سادهترین شکل، به صورت شستشوی دست و صورت و سایر اعضای بدن نمود مییابد، نیازمند مواد و محصولات متناسبی است که بتواند آلایندههای مختلف، اعم از انواع کثیفی، ویروس و باکتری و حتی سلولهای مرده پوست را رفع نموده و تازگی و طراوت را به آن باز گرداند. همین نیاز ساده و در عین حال ضروری، طیف وسیعی از اختراعات و نوآوریها را موجب گردیده که شاید مشهورترین آنها، صابون باشد.
صابون و انواع محصولات شوینده، تقریباً در هر خانه و محل کاری یافت شده و عملاً تمامی افراد جامعه به نوعی به آنها وابستهاند. جالب اینجا است که با شیوع اپیدمی کووید-۱۹ و توصیههای بهداشتی مبنی بر شستشوی مداوم دستها، استفاده از این محصولات به شدت افزایش یافته و عملاً صابون به یکی از تجهیزات الزامی مقابله با این ویروس کوچک و مرگبار مبدل شده است. بررسیها نشان میدهد که تولید صابون و استفاده از آن، قدمتی دیرینه داشته و سیر توسعه و تکامل آن، از دوران باستان آغاز گردیده است. البته این اختراع جالب و منحصربهفرد، هیچگاه با سکون مواجه نشده و حتی در دهههای اخیر هم، با تغییرات نوآورانه فراوانی همراه بوده است. همین بهبود مستمر و قدمت دیرینه، نقش کلیدی صابون در زندگی بشر را بهخوبی اثبات میکند!
بنا بر بررسیهای تاریخی، ساخت صابون به حداقل ۵۰۰۰ سال قبل و منطقه باستانی سومر (بینالنهرین سابق و جنوب عراق فعلی) باز میگردد. متون سومری به جا مانده از آن دوران، شرح مختصری از روش ساخت صابون از نوعی رزین گیاهی را بیان میکنند. این تکنیک، بعدها توسط بابلیها و مصریها توسعه یافته و اشکال جدیدی از صابونهای ساخته شده از خاکستر، روغن، چربی حیوانی و نمک هم تولید شد. محصول نهایی، دارای خواص مشابهی با صابونهای مدرن بود و هنگامیکه با آب ترکیب شده و هم زده میشد، نوعی پودر برای زدودن آلایندگیها و بهطور خاص، خاک ایجاد میکرد.
گفتنی است که صابونهای اولیه، نه برای استحمام و بهداشت شخصی، بلکه برای تمیز کردن ظروف، لباس و مصارف دارویی استفاده میشد. یک متن سومریایی که به ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد متعلق است، استفاده از صابون برای نوع خاصی از وضعیت پوستی را توصیف میکند. البته این موضوع که آیا ایده استفاده پزشکی از صابون کاملاً جواب میداده یا خیر، آنچنان مشخص نیست. شواهد نشان میدهد که صابونهای طبیعی را برای شستن پشم در صنعت نساجی هم بکار بردهاند!
با اینکه اسناد فراوانی مبنی بر استفاده از صابون در بین اقوام مختلف و در دورههای تاریخی گوناگون وجود دارد، اما اختراع صابون به معنای مدرن آن، به قرن نوزدهم میلادی باز میگردد. با پیشرفت علم شیمی و احاطه بیشتر محققین بر فرآیندهای تولید مواد شیمیایی، صابونسازی نیز از شکل سنتی خود خارج شده و کمکم شرکتهای مختلفی برای توسعه و تولید محصولات شوینده تأسیس گردید.
در سال ۱۸۶۴ میلادی، کالب جانسون (Caleb Johnson)، شرکت صابونسازی خود را تحت عنوان «B.J. Johnson Soap Company» در میلواکی آمریکا تأسیس کرد و شروع به بررسی ایدههای مختلفی برای تولید صابونهای جدید شد. نتیجه این خلاقیتهای فردی، تولید نوعی صابون مبتنی بر روغن زیتون به نام «Palmolive» در سال ۱۸۹۸ میلادی بود که با استقبال خوب مشتریان هم مواجه شد. این محصول، چنان موفقیتآمیز بود که شرکت در سال ۱۹۱۷، نام خود را به «Palmolive» تغییر داد!
محصول جالب دیگر در این سالها، صابون عاج (Ivory Soap) است که طی یک حادثه کاملاً تصادفی تولید شد. در سال ۱۸۷۹ میلادی، هنگامی که یکی از کارکنان شرکت صابونسازی «Procter and Gamble» برای ناهار میرفت، فراموش کرد که میکسر صابون را خاموش کند. در نتیجه این سهلانگاری، هوایی بیش از مقدار معمول به قالبهای صابون وارد شد. وی از ترس اینکه در کارش با مشکل مواجه شود، این اتفاق را مخفی نگه داشت و صابون پر از هوا را به جای صابون سفید بستهبندی نمود. نتیجه ارسال این نمونهها برای مشتریان، کاملاً شگفتآور بود. به زودی سیل مشتریان به سوی شرکت سرازیر شد که تقاضای صابونهای جدید را داشتند. پس از جستجوی مدیران و اطلاع از آنچه رخ داده بود، این روش در خط تولید بکار گرفته شد و صابون جدید به بازار عرضه گردید.
یکی دیگر از نوآوریهای بزرگ در تاریخچه توسعه و تکامل صابون، اختراع صابون مایع است. ویلیام شپارد (William Shepphard) که در زمینه تولید انواع محصولات بهداشتی فعالیت میکرد، روزی به این فکر افتاد که شاید بتوان صابون را به شکل مایع و در ظروف خاص به مشتریان عرضه نمود. وی شروع به آزمایش کرد و در نهایت، موفق به تولید صابون مایع شد. او در نخستین گام و پیش از هر اقدامی برای تجاریسازی اختراعش، آن را در سیستم پتنت آمریکا به ثبت رسانید. نتیجه این اقدام، اعطای گواهی ثبت اختراعی به شماره «US 49561» بود که در تاریخ ۲۲ آگوست سال ۱۹۶۵ میلادی، از سوی دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا به وی اعطا گردید. به نظر میرسید که این اختراع، بتواند موفقیت بزرگی در بازار کسب کند، اما شاید زمان مناسبش فرا نرسیده بود! سالها بعد، در ابتدای دهه ۱۹۸۰ میلادی، شرکت «Minnetonka Corporation»، اولین صابون مایع مدرن را با نام «SOFT SOAP» به بازار معرفی کرد. این شرکت، با خریداری پمپهای پلاستیکی و نمایش آنها در معابر، توجه مشتریان را به این محصول نوآورانه جلب نمود.
در کنار این تلاشها، مجموعهای از محصولات جانبی هم در صنعت صابونسازی تولید شده که هر یک، مبتنی بر ایدهای خلاقانه و برای رفع نیازی بالقوه توسعه یافته است. یکی از این محصولات، «Pine-Sol» نام دارد که در سال ۱۹۲۳ میلادی و از سوی هری کول (Harry A. Cole)، شیمیدان آمریکایی اختراع شد. وی نوعی محصول تمیزکننده معطر با رایحه کاج ابداع نمود که در مدتی کوتاه، به بزرگترین پاککننده خانگی در آمریکا و سپس سایر کشورهای جهان مبدل شد. به موازات تلاشهای کول، یک فروشنده ظروف فلزی به نام اد کاکس (Ed Cox)، نوعی پد حاوی صابون تولید کرد که تمیز کردن ظروف را به شدت آسان میکرد. در کمال تعجب، اد کاکس متوجه شد که این پدهای تمیزکننده که در ابتدا بهعنوان یک اشانتیون به مشتریان عرضه میکرد، تقاضای بیشتری نسبت به خود ظروف دارد!
طی چند دهه اخیر، صنعت محصولات شوینده، پیشرفتهای فنی قابلتوجهی را تجربه نموده است. تولید و عرضه انواع پودر لباسشویی با ویژگیهای مختلف (نرمکننده، ضد چروک، آنتی باکتریال، مخصوص لباسهای رنگی و ...)، حاصل این تلاشهای نوآورانه است که با قیمت مقرونبهصرفه و کارایی فنی بالا، به مشتریان عرضه میگردد.