یکی از عادات آرامشبخش بسیاری از مردم جهان، نوشیدن مایعات گرمی همچون چای، قهوه و دمنوشهای گیاهی است. شاید شما هم از افرادی هستید که خستگی ناشی از کار طاقتفرسا را با نوشیدن یک لیوان چای داغ فراموش میکنید. آیا تا به حال به نحوه آمادهسازی این نوشیدنیها دقت کردهاید؟
اغلب افراد، به نقش کلیدی کتری و جایگاه آن در آشپزخانهها اهمیت نمیدهند. شاید این موضوع، از عادی شدن فرآیند گرم کردن مایعات و در دسترس بودن انواع و اقسام دستگاههای مدرن، اعم از کتری برقی یا قهوهجوش نشأت گرفته است. کافی است اراده کنید تا در کمتر از چند دقیقه، آب جوش لازم برای درست کردن یک فنجان قهوه یا یک لیوان چای در اختیار شما باشید. با این حال، زمانهای نه چندان دور، همه چیز به این سادگی نبود. در حالیکه زمانی با آتش و با زحمت قابل توجهی یک نوشیدنی داغ و آرامشبخش آماده میشد، اختراع کتری و روند توسعه و تکامل آن، به بشر در رفع نیاز روزمرهاش یاری رسانده است!
بررسیها نشان میدهد که سربازان چین باستان، از جوشاندن آب برای جداسازی ناخالصیها و طعم دادن به آن استفاده میکردند. آنها بهطور تصادفی کشف کردند که وقتی برگهای چای سبز را به آب جوش اضافه میکنند، طعمی بسیار خوب پدید میآید. در اروپا هم روستاییان آب را جوشانده و دانه گندم به آن میافزودند تا عطر و طعم مطبوعی به دست آید. این فرآیند، همان چیزی است که امروزه تحت عنوان نوشیدنی مالت در دسترس علاقهمندان قرار دارد. نشانههای تمایل بشر به استفاده از وسایل جوشاندن آب، در آمریکا هم وجود داشته است. در غرب وحشی، بسیاری از گاوچرانان، از کتریهای اولیه برای جوشاندن و تهیه قهوه استفاده میکردند. کتریهای موجود در آن زمان، عمدتاً از موادی مانند مس ساخته میشد تا حرارت را به سرعت انتقال دهند.
اگر قدمت استفاده از کتری را دقیقتر بررسی کنیم، به ۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد میرسیم، زمانی که مردم ساکن در بینالنهرین، از کتریهای برنزی استفاده میکردند. تا قبل از قرن نوزدهم میلادی، اغلب کتریها از آهن ساخته میشد تا بتوان آن را مستقیماً روی شعله قرار داد. این روند ادامه داشت تا اینکه با اختراع کتری برقی، نقطه عطف بزرگی در مسیر توسعه و تکامل کتریها پدید آمد.
نخستین کتری که از نیروی الکتریسیته برای گرم کردن و جوش آوردن مایعات استفاده میکرد، توسط شرکت «Carpenter Electric» و در سال ۱۸۹۱ میلادی تولید شد. جوشاندن آب در این دستگاه، حدوداً ۱۲ دقیقه به طول میانجامید. عناصر گرمایشی این کتری هم، داخل یک محفظه جداگانه در زیر آن تعبیه شده بود. در همان سال، یک مخترع انگلیسی از شرکت «R.E.B. Crompton»، نوعی کتری برقی مبتنی بر مفهوم رادیاتورهای گرمایی طراحی نمود. جالب اینکه در نسخه جدید کتری برقی «Carpenter Company» که در سال ۱۸۹۳ میلادی، در نمایشگاه جهانی شیکاگو معرفی گردید، از این مفهوم استفاده شده بود.
با وجود طراحی و توسعه کتریهای برقی اولیه، اما عدم یکپارچگی اجزای دستگاه (بهویژه عناصر و محفظههای مرتبط با گرمایش آب)، بهکارگیری آنها را کمی دشوار نموده بود و به همین دلیل، عملاً این کتریها با استقبال مناسبی روبرو نشد. تقریباً سه دهه بعد، در سال ۱۹۲۲ میلادی، «Swan Company» با حل نمودن این مشکل، نخستین کتری برقی با عناصر گرمایشی یکپارچه را به بازار عرضه نمود. در این محصول جدید و خلاقانه، عنصر گرمایشی در یک لوله فلزی و در محفظه آب کتری قرار میگرفت و به همین دلیل، آب درون کتری سریعتر از قبل به جوش میآمد.
علیرغم این دو تحول بزرگ در طراحی و تولید کتریهای برقی، این ایده نوآورانه آرتور لسلی لارج (Arthur Leslie Large) بود که توانست با کتریهای «Plug-In» خود، محبوبیت این محصول را دوچندان نماید. نحوه کارکرد کتری برقی ابداعی وی، به این صورت بود که نیروی برق از طریق یک عنصر با مقاومت بالا حرکت نموده و گرمای تولید شده را به آب منتقل میکرد. در لحظهای که دمای مایع به ۱۰۰ درجه سانتیگراد (نقطه جوش آن) میرسد، بخار حاصل یک نوار متشکل از دو نوع فلز متفاوت را گرم نموده و به دلیل انبساط سریع، یکی از آنها به شکل منحنی در میآید. با این کار، اتصال گرمایشی قطع شده و از رسیدن برق به آن جلوگیری میگردد. این فرآیند خاموش شدن کتری، باعث میشود تا در صورت حواسپرتی فرد، ایمنی دستگاه تضمین شده و در عین حال، جوشیدن مایع و تمام شدن محتویات کتری هم متوقف گردد، دقیقاً برخلاف کتریهای قبلی که دائماً میجوشید و سوت میکشید تا جایی که کسی آنها را خاموش کند.
لسلی لارج، با هدف حفاظت از اختراع ارزشمند خود، پتنتی تحت عنوان «کتری گرمایشی برقی» در دفتر مالکیت فکری انگلیس به ثبت رسانید که در نتیجه این اقدام، در سال ۱۹۲۲ میلادی، گواهی ثبت اختراعی به شماره «GB197982» به وی اعطا گردید. وی در ادامه، پتنتهای دیگری از جمله «GB269969» (دستگاهی ایمن برای محافظت در برابر گرمای بیش از حد عناصر گرمایشی برقی) و «GB291216» (پیشرفت در دستگاههای ایمنی برای استفاده در عناصر گرمایشی برقی) را در سالهای ۱۹۲۶ و ۱۹۲۷ میلادی به ثبت رسانید که به خوبی اهمیت تجاری این اختراع در ذهن مخترعش را اثبات میکند.
گفتنی است، با وجودی که لارج اولین مخترع کتری برقی نیست، اما به دلیل اختراع محصولی کاربردی و محبوب، عنوان ابداعکننده و مخترع اصلی کتری برقی را یدک میکشد. شاید اصلیترین دلیل این موضوع، محبوبیت فراوان کتریهای برقی وی و استفاده روزافزون مردم باشد، دقیقاً شبیه به بسیاری از اختراعات تجاریسازی شده توسط توماس ادیسون که با وجود حضور مخترعین پیشگام دیگر، نام وی بهعنوان مخترع و عامل کلیدی تجاریسازی آنها طنینانداز است.
از آن زمان، تغییر و تحولات فناورانه دیگری هم در زمینه تولید کتریها پدید آمده که از آن جمله، میتوان به کتریهای برقی اتوماتیک و نسل جدید کتریهای بیسیم اشاره نمود. ویلیام راسل (William Russell) و پیتر هابز (Peter Hobbs) در سال ۱۹۵۵ میلادی، نوع جدیدی از کتری برقی کاملاً اتوماتیک تولید کردند. آنها شرکتی تحت عنوان «Russell Hobbs» در انگلستان بنا نهادند و کتری ابداعی خود را با موفقیت به بازار عرضه نمودند. این روند ادامه داشت تا اینکه با ظهور فناوریهای مدرن و امکان کنترل هوشمند و از راه دور، نسل جدید کتریها پا به میدان گذاشت. «I-pot» یک اختراع ژاپنی است که توسط شرکت سازنده لوازم خانگی «Zojirushi» و با همکاری فوجیتسو و اپراتور مخابراتی «NTT» طراحی گردیده است. این محصول جالب که بنا به درخواست انجمن کمک به سالمندان ژاپن ساخته شده، مجهز به نوعی سیستم ارتباطی بیسیم است که حرکات دستگاه (تعداد جابجاییها یا موارد استفاده) را ثبت نموده و اطلاعات را برای یک فرد خارجی (خانواده، پشتیبان خانه سالمندان و ...) ارسال میکند. اگر استفاده از کتری بهطور ناگهانی چند برابر شده یا متوقف شود، هشدار لازم ارسال گردیده و امکان نظارت هوشمند بر افراد ناتوان و سالخورده فراهم میشود. مثال دیگر از کتریهای بیسیم و هوشمند، «iKettle» است که امکان برنامهریزی از راه دور از طریق آیفون را برای کاربران فراهم میکند. در حالی که پس از یک روز سخت کاری در حال رانندگی به سوی خانه هستید، گوشی را از جیب خود درآورده و پیامی مبنی بر روشن شدن کتری ارسال میکنید و پس از آنکه به خانه رسیدید، از آب جوش آماده شده برای خوردن یک نسکافه داغ و خوشمزه استفاده میکنید!