اختراعات و نوآوریهای بشر را میتوان از ابعاد و جنبههای گوناگونی مورد بررسی قرار داد. برای مثال، دستهای از اختراعات هستند که با ظهور آنها، عملاً سبک زندگی جوامع تغییر یافته است. هواپیما، اتومبیل و لامپ، از این نوع اختراعات انقلابی محسوب میشوند. دسته دیگر، اختراعات کوچک و کاربردی هستند که شاید در وهله نخست، توجه افراد را به خود جلب نکنند، اما با کمی دقت میتوان دریافت که چه نقش بیبدیلی در زندگی انسانها ایفا میکنند. قیچی یکی از همین اختراعات کوچک و کاربردی است.
نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، روند توسعه و تکامل اختراعات است. بسیاری از اختراعات فعلی در دسترس ما، به لطف پیشرفت فناوری و در یک بازه زمانی مشخص توسعه یافته اند (اغلب طی چند قرن اخیر). این در حالی است که برخی اختراعات هم برخاسته از بطن جوامع بشری دوران باستان بوده و عملاً نمیتوان تاریخ دقیقی را برای ظهور آنها مشخص نمود. برای مثال، شیشه، قطبنما یا کاغذ را در نظر بگیرید؛ قدمت این اختراعات مهم، با بخش بزرگی از تاریخ حیات جوامع انسانی برابری میکند. قیچی را هم میتوان یکی دیگر از همین اختراعات قدیمی و باارزش دانست!
قیچی، یکی از کاربردیترین وسایل موجود در هر خانه، شرکت و یا حتی اماکن عمومی است. امروزه از قیچی برای مقاصد مختلفی استفاده میشود، از قیچی آشپزخانه و قیچیهای آرایشگاهی گرفته تا قیچیهای بزرگ صنعتی و حتی قیچیهای مخصوص کودکان که بیشتر برای برش کاغذ و ساختن کاردستی مورد استفاده قرار میگیرند. آیا میدانید که قیچی در چه زمانی اختراع شده و مخترع اصلی آن کیست؟
در بسیاری از منابع تاریخی، اختراع قیچی را به لئوناردو داوینچی (Leonardo da Vinci)، نابغه بزرگ ایتالیایی نسبت میدهند. اما بررسیهای دقیقتر نشان میدهد که مصریهای باستان، در حدود ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح هم، از نوعی قیچی فلزی استفاده میکردهاند. این قیچیهای اولیه، بصورت یک تکه و از جنس برنز بوده که دو تیغه آن توسط نواری فلزی به هم متصل بوده و کنترل میشدند. با فشردن دو تیغه بر روی هم، امکان استفاده از قیچی فراهم میشد. به نظر میرسد که طی سالهای بعدی، این قیچیها از طریق تجار و مسافرین به دیگر مناطق جهان منتقل شده و حتی تغییراتی هم در آنها ایجاد شده است. نقطه عطف این تغییرات، قیچی ابداعی رومیان باستان با استناد به مدل مصری بود که نخستین قیچی با تیغههای متقاطع (شبیه به قیچیهای مدرن امروزی) محسوب میشود. مشکل اصلی این قیچیها که از جنس برنز و آهن ساخته میشد، کند شدن مداوم تیغهها بود که برای هر بار استفاده، نیاز به تیز کردن مجدد آنها وجود داشت.
ایده استفاده از تیغههای متقاطع، پایه و اساس تولید قیچی در کشورهای مختلف بوده و حتی امروز هم از همین اصل برای تولید انواع قیچی استفاده میشود. تاریخچه توسعه و تکامل قیچیها نشان میدهد که تا سالهای میانی قرن هفدهم میلادی، نوآوری در طراحی و ساخت قیچی به استفاده از میلههای آهنی محدود شده است. یکی از مشهورترین شرکتهای فعال در این زمینه، شرکت ویلیام وایتلی و پسران (William Whiteley & Sons (Sheffield) Ltd) بوده که در سال ۱۷۶۰ میلادی اقدام به تولید قیچی و عرضه آن به بازار نمود. اگرچه این تجارت را با توجه به تقاضا برای انواع قیچی در طول زمانهای مختلف میتوان بسیار قدیمیتر دانست، اما فعالیت مدرن این شرکت، تمایز جالبی ایجاد نمود. حتی دریافت نشان تجاری در سال ۱۷۹۱ میلادی، این تمایز را بیشتر به نمایش گذاشت. جالب اینجا است که شرکت یاد شده هنوز هم در حال فعالیت بوده و قدیمیترین شرکت غربی در زمینه تولید و عرضه قیچی به حساب میآید.
اگرچه شناسایی مخترع واقعی قیچیهای مدرن بسیار دشوار است، اما کار بزرگ رابرت هینچلیف (Robert Hinchliffe) در تولید انبوه قیچی، عنوان پدر قیچی مدرن را برای این مخترع و کارآفرین بزرگ به همراه داشت. وی نخستین فردی است که در سال ۱۷۶۱ میلادی (بیش از دویست سال پس از مرگ داوینچی)، از فولاد برای تولید انبوه قیچی استفاده کرد. از آن مهمتر، وی صنعتی که سالها از طریق کار دست اداره میشد را به یک صنعت مدرن مبدل ساخت. چالش اصلی هینچلیف، تشکیل حلقه نگهدارنده قیچی بود. وی از ریختهگری و سوراخ کردن صفحات فولادی برای تولید این حلقهها استفاده کرد تا اندازهها به قدری بزرگ شوند که انگشتان کاربر در آنها جای گیرد. این مرحله از کار کمی دشوار بود، اما هینچلیف برای افزایش تیراژ تولید خود، توانست آن را بهبود بخشد. وی در یکی از میادین اصلی شهر شفیلد، تابلویی نصب کرد و خود را «سازنده قیچیهای خوب» معرفی نمود. استقبال از قیچیهای تولیدی هینچلیف قابل توجه بود و به زودی، در لندن و سایر شهرها به فروش بالایی دست یافت.
با افزایش استفاده از قیچیهای مدرن، ذهن خلاق مخترعین هم به سمت و سوی تغییر در نمونههای موجود و عرضه محصولات جدید منعطف شد. یکی از این ایدههای جالب، قیچی با تیغههای دندانهدار است که امروزه تحت عنوان «Pinking Shears» شناخته میشوند. مخترعین زیادی در توسعه و به سرانجام رسیدن این ایده نقش داشتهاند، اما نقطه عطف این نوآوریها، قیچی دندانهدار لوئیز آستین (Louise Austin) است که آن را در ژانویه ۱۸۹۳ میلادی در آمریکا به ثبت رسانید. نتیجه این اقدام، گواهی ثبت اختراعی به شماره «US 489406» بوده که از سوی دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا به وی اعطا شد.
یک نوآوری جالب دیگر، ساخت قیچیهایی است که به صورت همزمان برای کار با دست چپ و راست مناسب باشد. بیشتر قیچیها برای استفاده با دست راست مناسب هستند. اما قیچیهای خاصی هم برای چپدستها طراحی و روانه بازار شده است. همین تفاوت بزرگ موجب شد تا در کنار طراحی قیچیهای راستدست و چپدست، ایده ساخت یک قیچی دوقلو هم مطرح گردد. در این قیچیها، دستهها کاملاً متقارن بوده و هیچ تمایزی بین دستههای انگشت شست و سایر انگشتان وجود ندارد. محور این قیچی به گونهای طراحی شده که تیغهها به راحتی چرخانده شده و هیچگونه فشار جانبی بر دست کاربر وارد نمیشود. تیغهها نیز دو لبه بوده تا مشکل دید کاربر نسبت به خط برش را حل نماید. این قیچی منحصربهفرد، در سال ۱۹۷۴ میلادی، توسط جان مایر (John W. Mayer) به ثبت رسید و گواهی ثبت اختراع آن با شماره «US 3978584»، از سوی دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا صادر گردید.