یکی از مهمترین خصلتهای بشر که آن را از سایر مخلوقات جدا میکند، قدرت فکر و اندیشه است که در ترکیب با خلاقیت و حس کنجکاوی، پیدایش مجموعه بینظیری از ابداعات و اختراعات نوآورانه را به دنبال دارد. نگاهی به تاریخ رشد و تکامل انسان، نشان میدهد که هر یک از این اختراعات، یکی از مشکلات یا نیازهای جامعه را در بخشهای گوناگونی اعم از اقتصاد، فناوری، فرهنگ و حتی برخی جنبههای شخصی افراد رفع نموده و به نوعی زندگی را آسانتر از قبل نمودهاند. صنعت حمل و نقل را میتوان یک مثال بسیار خوب از این موضوع دانست، بهطوری که از اسب سواری و استفاده از ابزارهای اولیهای همچون گاری و قایق، به جتهای مافوق صوت، خودروهای الکتریکی و خودران و حتی فضاپیماهای تجاری رسیدهایم. درست است که مثالهایی همچون هواپیما، خودرو و اینترنت، نمادهایی مشهور برای بیان خلاقیت مخترعین و نقش نوآوری در تغییر سبک زندگی انسان به شمار میآیند، اما از یک خصوصیت کلیدی نوآوری نباید غافل شد: «اختراع و نوآوری، منحصر به هیچ حوزه خاص و پیشرفتهای نیست». نیاز، مادر اختراع است و فرقی نمیکند که این نیاز تا چه حد بزرگ و یا مرتبط با یک حوزه بسیار پیشرفته از فناوری باشد. یک چوبلباسی برای آویزان کردن لباسها، پیچ و مهره برای اتصال اجزا و قطعات و یا یک برس مو هم میتوانند مشکلاتی را حل کنند که پیش از این، پیش روی بشر قرار داشتهاند. از همین رو، تاریخ زندگی بشر مملو از اختراعات ریز و درشتی است که هر یک در جای خود، مهم و حیاتی به حساب میآیند.
در میان اختراعات کوچک و شخصی انسان، تعدادی از آنها به ظاهر و جذابیتهای بصری افراد مرتبط میباشند. لحظهای را تصور کنید که میخواهید از خانه خارج شوید. احتمالاً در خلال آماده شدنتان، سری هم به آینه زده تا از مرتب بودن موهایتان اطمینان حاصل کنید. شاید در گذشتههای دور، تنها ابزار در دسترس برای مرتب کردن موها، شانه و برس مو بود. اما امروزه، انواع اسپری، ژل و سایر حالتدهندههای مو هم وجود دارند که کار را برای خانمها و آقایان خوشپوش و جذاب آسان میکنند. از این منظر، اسپری مو یک اختراع کاربردی و رایج در دنیای مدرن فعلی به حساب میآید.
با وجود اینکه امروزه اسپری مو یک محصول عام و مورد استفاده زنان و مردان است، اما در ابتدای تولید و عرضه آن در دهه ۱۹۴۰ میلادی، اینگونه نبود. نخستین بار، اسپری مو بهعنوان یک محصول زیبایی زنانه به بازار عرضه شد. بررسیها نشان میدهد که از دوران باستان، زنان به دنبال زیبایی خود بوده و در این راه، حالت دادن موها، از سادهترین و در عین حال مهمترین مراحل ایجاد جذابیت زنانه به حساب میآمده است. آنها از ترکیبات طبیعی مانند خاک رس و صمغ گیاه، برای ثابت نگه داشتن موها استفاده میکردند. این روند ادامه داشت تا اینکه یک پیشرفت بزرگ در حوزه فناوری، درب جدیدی به روی صنعت لوازم آرایشی و بهداشتی باز کرد. مفهوم اسپری آئروسل که با استفاده از فشار گاز کار میکرد، از سالهای پایانی قرن هجدهم میلادی مطرح شد و تغییرات بزرگی در بسیاری از صنایع ایجاد کرد. نخستین کاربرد این مفهوم، در نوشیدنیهای گازدار تحت فشار در فرانسه بود که در سال ۱۷۹۰ میلادی صورت گرفت. بیش از یک قرن بعد و در بحبوحه جنگ جهانی دوم، پروژهای با حمایت مالی دولت آمریکا تعریف شد که هدف آن، طراحی و تولید نوعی اسپری قابل حمل برای مقابله با مالاریا و استفاده از حشرهکشها در مناطق وسیع بود. این پروژه، یک نقطه عطف بزرگ در فناوری اسپریهای آئروسل به حساب میآید.
نتیجه نهایی این تلاش فناورانه، یک قوطی کوچک آئروسل و تحت فشار توسط گاز مایع فلوئورو کربن بود که توسط دو محقق فعال در حوزه کشاورزی، به نامهای لایل دیوید گودهو (Lyle David Goodhue) و ویلیام سالیوان (W. N. Sullivan) توسعه یافت. این طراحی منحصربهفرد، راه را برای استفادههای بعدی در محصولاتی نظیر اسپری مو، رنگ و پوشش محصولات صنعتی هموار نمود. سالهای ۱۹۴۳ تا ۱۹۴۸ میلادی را میتوان زمان رسمی اختراع و عرضه اسپریهای مو نامید. در این زمان، صنعت متوجه شد که اسپریهای آئروسل مورد استفاده برای تولید حشرهکشهای کارآمدتر در جنگ جهانی دوم، قابلیت بهکارگیری در حوزه مد و تولید محصولات زیبایی را هم دارد. پتنتهای به ثبت رسیده در زمینه حالتدهندههای مو، نشان میدهد که دهه ۱۹۴۰ میلادی و در اوج جنگ جهانی دوم، توجه مخترعین و فناوران به این حوزه افزایش یافته است. از جمله این پتنتها، میتوان به «US 2305356» (ثبت شده در آوریل ۱۹۴۰) و «US 2464281» (ثبت شده در مارس ۱۹۴۵) اشاره نمود.
نخستین محصول عرضه شده به بازار، اسپری تولیدی شرکت «Chase Products Company» در سال ۱۹۴۳ میلادی بود که در ایلینوی آمریکا و توسط یک مهاجر لبنانی به نام تانیس چاکچای (Tanios Chakchay) تولید شد. البته مخترعی به نام رابرت اپلانالپ (Robert Abplanalp) هم در تسریع این روند اثرگذار بود. در آن سالها، بزرگترین مشکل قوطیهای اسپری تحت فشار، گرفتگی مداوم شیر خروجی بود که ابپلانالپ با اختراع نوعی شیر قطعکننده برای توزیع و پاشش گازهای تحت فشار، مشکل آن را حل نمود. وی پتنتهای متعددی در این زمینه به ثبت رسانیده که شاید مهمترین آنها، پتنتی به شماره «US 2631814» باشد. این پتنت، در سپتامبر ۱۹۴۹ میلادی در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا ثبت شده و گواهی آن در مارس ۱۹۵۳ صادر گردید. اپلانالپ به حدی از ارزش تجاری اختراع خود اطمینان داشت که پتنتش را در بسیاری از کشورهای اروپایی، نظیر آلمان، هلند، فرانسه و انگلیس هم به ثبت رسانید.
با توسعه مدلهای جدید و عرضه مداوم آنها به بازار، اسپری مو به یک محصول محبوب بین خانمها و در ادامه آقایان مبدل شد. این تقاضای فزاینده، تولید انبوه اسپری مو را در پی داشت و عملاً در سال ۱۹۶۴ میلادی (تقریباً ۱۵ سال پس از اختراع اولیه اسپری مو)، این محصول به پرفروشترین محصول زیبایی مبدل شد. جالب است بدانید که ظهور ستارههای موسیقی و اثرگذاری آنها در صنعت مد و لباس، فروش اسپری مو را به شدت تحت تأثیر قرار داد، بهطوری که پس از رشد عجیب و غریب اولیه، به دلیل غالب شدن مدل موی هیپی (Hippie) در دهه ۱۹۷۰ میلادی که عمدتاً مبتنی بر موهای بلند و رها شده بود، اسپری مو هم با استقبال کمتری مواجه شد. اما در دهه ۱۹۸۰ و با بازگشت مجدد مدل موی پانک راک (Punk Rock)، محبوبیت اسپری مو نیز بازگشت. امروزه، اسپریهای مو با فرمولهای نسبتاً انعطافپذیر، مورد توجه بیشتری قرار گرفتهاند، چرا که تمایل بیشتری به ظاهر طبیعی موها وجود داشته و عملاً از اسپری مو برای کمک به حفظ حالت طبیعی مو و مرتب ماندن آن استفاده میشود.
گفتنی است، در دهه ۱۹۷۰ و هنگامی که مشخص شد آئروسلهای کلروفلوئوروکربن (CFC) به لایه ازن آسیب میرسانند، کشورهای مختلف شروع به حذف تدریجی آنها نمودند. این موضوع، تولیدکنندگان صنعت مد و زیبایی را متوقف نکرد . بلافاصله تلاشها برای یافتن روشهای جایگزین آغاز شد. تولید و عرضه «Alberto VO5 Hair Spray» بهعنوان یک آئروسل فاقد «CFC» در سال ۱۹۷۷ میلادی، نتیجه این تلاشها و نمادی از نوآوری ادامهدار در صنعت اسپری مو محسوب میشود.