موش هاروارد
اختراع موش هاروارد
US4736866A
فیلیپ لدر,تیموتی استوارت

فناوری‌های زیستی، در زمره حوزه‌های نوظهور فناوری و نوآوری قرار داشته که برخی از اختراعات و ابداعات صورت گرفته در آن، به تغییر و تحولات بزرگی در زندگی بشر انجامیده است. یکی از موضوعات مطرح در این حوزه، ژنتیک و پیامدهای اخلاقی مرتبط با آن است. برای مثال، تولید حیوانات تراریخته حاصل از اصلاح ژنتیکی، در بسیاری از کشورها با محدودیت‌هایی مواجه است. گفتنی است، حیواناتی که «DNA» گونه‌های دیگر را به‌صورت مصنوعی در ژنوم آن‌ها وارد نموده‌اند، اصطلاحاً تراریخته یا «Transgenic» نامیده می‌شوند. این حیوانات، کاربردهای بالقوه گسترده‌ای، در تحقیقات پزشکی، افزایش تولیدات کشاورزی، تولید پروتئین‌ها و ... دارند. با این حال، دخالت ژنتیکی در حیوانات، به‌ویژه پستانداران، موجب مطرح شدن برخی مباحث اخلاقی نیز شده است.

یکی از نخستین تجارب در زمینه تولید حیوانات تراریخته، تولید موش آزمایشگاهی هاروارد «Oncomouse» (کلمه‌ای یونانی به معنای تومور) است که در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی، با هدف پیشبرد تحقیقات در حوزه بیماری‌های سرطانی، انجام گرفت. موش‌های اصلاح‌شده، به‌شدت به بیماری سرطان حساس بوده و ابزاری ارزشمند برای تحقیقات پزشکی در این زمینه محسوب می‌شوند.

این اختراع جالب، در سال ۱۹۸۴ میلادی از سوی دکتر «فیلیپ لدر»، متخصص ژنتیک دانشکده پزشکی هاروارد و دکتر «تیموتی استوارت»، عضو سابق دانشگاه هاروارد و محقق ارشد شرکت «Genentech»، در دفتر ثبت پتنت و علائم تجاری آمریکا «USPTO» به ثبت رسید. در پتنت مذکور که با شماره «US4736866A» در سال ۱۹۸۸ میلادی مورد تأیید «USPTO» قرار گرفت، اصلاح ژنتیکی انسانی به صراحت منع شده و بر کلمه «پستاندار غیرانسانی» در ادعاهای پتنت، تأکید ویژه صورت گرفته است.

گفتنی است، با توجه به تولید یک حیوان زنده در فناوری اصلاح ژنتیک، برخی ملاحظات پیچیده در ارزیابی فناوری به‌عنوان یک پتنت وجود دارد. برای مثال، در قوانین ثبت اختراع اتحادیه اروپا، گونه‌های حیوانی از ثبت در سیستم پتنت محروم هستند. ارزیابی‌های چندساله «EPO» در مورد موش هاروارد، به این سرانجام رسید که حیوانات حاصل از اصلاح ژنتیکی، به‌عنوان یک گونه حیوانی محسوب نشده و در نتیجه، منعی برای ثبت به‌عنوان پتنت نخواهند داشت. از سوی دیگر، این نهاد چنین نتیجه گرفت که موش هاروارد، پیشبرد تحقیقات سرطان و احتمال بروز دستاوردهای قابل‌توجه پزشکی را به دنبال خواهد داشت که بر نگرانی‌های اخلاقی در مورد درد و رنج حیوانات، غالب است. پتنت فوق که در سال ۱۹۸۶ میلادی در «EPO» به ثبت رسیده است، در نهایت، پس از کش‌وقوس‌های بسیار، در اکتبر سال ۱۹۹۲ و با شماره «(EP0169672(A1» مورد تأیید قرار گرفت.