شبکه جهانی وب
اختراع شبکه جهانی وب
-
تیم برنرز لی

اینترنت به یکی از کلیدی‌ترین ارکان دنیای مدرن بدل شده است؛ چنان زندگی ما با این فناوری تنیده شده که تصور زندگی بدون آن، به مانند کابوسی وحشتناک است و به‌واقع، عده‌ای برای زنده ماندن در کنار آب‌وهوا و غذا، به اینترنت هم نیاز دارند! شبکه‌های اجتماعی، آموزش الکترونیکی، بازاریابی و تجارت الکترونیک، در کنار بانکداری الکترونیک، تنها گوشه‌هایی از اهمیت این فناوری را نشان می‌دهد. شاید بتوان اینترنت را یک کتابخانه بزرگ تصور نمود که از میلیاردها کتاب، سند، عکس و فیلم تشکیل یافته که به‌راحتی در دسترس قرار دارد و استفاده از آن نیز رایگان است. در کنار این مقوله‌ها، موجی از نوآوری‌ها و فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیا یا کلان داده‌ها را در نظر بگیرید که وجود خود را وام‌دار اینترنت به‌عنوان بستر و تأمین‌کننده اطلاعات هستند. این فناوری، بر سبک زندگی انسان‌ها و سرعت و مسیر رشد فناوری‌های دیگر تأثیر به سزایی داشته است. اینترنت، یک ابزار چندمنظوره است که به ما امکان می‌دهد تا امور متنوعی را به‌راحتی و با چند کلیک ساده انجام دهیم. تأثیری که این فناوری در طی چند دهه‌ای که از معرفی آن می‌گذرد، در گسترش دانش و در نتیجه پیشرفت‌های بشریت داشته است، بر کسی پوشیده نیست. تا قبل از معرفی این فناوری، برای به دست آوردن مهارت و دانش، می‌بایست به‌طور فیزیکی به مدرسه، دانشگاه، کتابخانه و ... مراجعه می‌شد؛ ولی امروزه به‌واسطه اینترنت، می‌توان حتی پیشرفته‌ترین دوره‌های آموزشی در بزرگ‌ترین دانشگاه‌های دنیا را به‌صورت غیرحضوری فراگیری نمود. تا قبل از معرفی اینترنت برای به دست آوردن اطلاعات در یک زمینه خاص، لازم بود که روزها، حجم عظیمی از کتب مورد مطالعه قرار بگیرند؛ ولی امروزه با وارد نمودن چند کلمه در گوگل، می‌توان به‌طور دقیق و کامل، به اطلاعات مورد نظر دسترسی پیدا نمود.

اینترنت به زبان ساده، شبکه‌ای است که هزاران میلیون دستگاه الکترونیکی، از جمله رایانه‌ها، گوشی‌های هوشمند، تبلت‌ها، سنسورها و ... را تحت پروتکل‌هایی خاص، به هم متصل می‌نماید. این فناوری، امکان دسترسی به میلیون‌ها ترابایت اطلاعات در تمامی زمینه‌ها را فراهم می‌آورد. مفهومی که اغلب به عنوان معادل اینترنت استفاده می‌گردد، شبکه جهانی وب «World Wide Web-WWW» است. البته علی‌رغم این‌که این دو مفهوم جدا از یکدیگر نیستند، ولی تفاوت‌هایی با هم دارند. شبکه جهانی وب، یا به‌طور خلاصه وب، رابط کاربری اینترنت است و امکان دسترسی به زیرساخت‌های اینترنت را با استفاده از پروتکل‌های مختلف فراهم می‌کند. به ‌بیان ‌دیگر، وب را می‌توان نرم‌افزار استفاده از اینترنت و چیزی دانست که باعث شده میلیاردها کاربر و دستگاه بتوانند به‌راحتی به زیرساخت‌های شبکه اینترنت دسترسی یابند و قطعاً بدون آن، این حجم استفاده از اینترنت ممکن نبود.

مانند برخی از فناوری‌های اثرگذار، اینترنت نیز از پروژه‌ای نظامی به وجود آمد. در دوران جنگ سرد و در پی ارسال اولین ماهواره توسط شوروی سابق به فضا، آمریکا که احساس از دست دادن برتری نسبت به رقیب را داشت، اقدام به ایجاد آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته در وزارت دفاع نمود. مأموریت این آژانس، تأمین فناوری‌های مورد نیاز دفاعی و اجتناب از غافلگیری مجدد توسط پیشرفت‌های رقبا بود. همچنین این آژانس تا قبل از ایجاد ناسا، مدیریت پروژه‌های فضایی این کشور را بر عهده داشت. این آژانس، به‌طور مستقیم بیش از دو هزار محقق را به خدمت گرفت و به میزانی بودجه داشت که تعداد زیادی از مؤسسات تحقیقاتی در سراسر کشور را در پروژه‌های خود به خدمت می‌گرفت. از زمان تأسیس، برای ایجاد ارتباط مستقیم با استفاده از رایانه‌ها، چالش بزرگی میان محققین و مؤسسات زیرمجموعه این آژانس وجود داشت؛ تا این‌که در سال ۱۹۶۲، پروژه‌ای تحقیقاتی به سرپرستی جان لیکلیدر «John Licklider» از دانشگاه «MIT» آغاز گردید. در آن زمان، لیکلیدر مقاله‌ای منتشر نموده بود که مفهوم شبکه‌های کهکشانی برای اتصال رایانه‌ها به یکدیگر را، به عنوان نگاهی آینده‌نگرانه معرفی می‌نمود. بر اساس این مفهوم، رایانه‌ها در غالب یک شبکه به یکدیگر متصل شده و برای هرکسی قابل ‌دسترس می‌بود. طی این پروژه، برای اولین بار رایانه‌های دانشگاه «MIT» و برکلی، از طریق خطوط تلفن و با سرعت بسیار پایین، به یکدیگر متصل شدند.

تا قبل از معرفی و به‌کارگیری شبکه جهانی وب، تنها چیزی که در اینترنت ارائه می‌شد، صفحاتی پر از متن با فونت و سایز مشابه، بود و قطعاً در چنین محیطی، پیاده‌سازی هیچ‌یک از امکاناتی که ما امروزه در اینترنت مشاهده می‌کنیم، ممکن نبود. در واقع، تا قبل از معرفی شبکه جهانی وب، دسترسی به اینترنت برای عموم ممکن نبود و اینترنت تنها به عنوان یک زیرساخت اختصاصی برای ارتباط پروژه‌های دولتی و تعدادی دانشگاه خاص به شمار می‌رفت. شرکت‌های «Compuserve» و «AOL»، برای اولین بار جهت زیباسازی محیط اینترنت، اقدام به توسعه رابط گرافیکی کاربر «GUI» نمودند. البته این رابط‌ها، تنها کمی رنگ به محیط اینترنت افزودند و همچنان از اینترنت برای انتقال متن با محیطی کسل‌کننده استفاده می‌شد. تا این‌که شبکه جهانی وب معرفی گردید. این فناوری، نه‌تنها ظاهر اینترنت را تغییر داد، بلکه امکان تبادل و نمایش عکس و پخش صدا را نیز در بستر اینترنت فراهم ساخت.

افراد زیادی در توسعه وب تأثیرگذار بودند. یکی از اولین افراد مؤثر در توسعه شبکه جهانی وب، تد نلسون «Ted Nelson» بود. وی در سال ۱۹۶۵، بر روی مفهوم فرامتن یا هایپر تکست کار می‌کرد، چیزی که کمک می‌کند تا در محیط اینترنت، با کلیک بر روی یک کلمه، به متن‌های دیگر هدایت شد. ایده‌ای که وی را به کار کردن روی مفهوم فرامتن ترغیب نمود، به وجود آوردن کتابخانه‌ای از تمام اطلاعات دنیا تحت اینترنت بود؛ امری که به نظر می‌رسد امروزه تحقق ‌یافته است. برای کلیک کردن بر روی ابرپیوندها «hyperlink»، داگلاس انگلبارت «Douglas Engelbart» ماوس را اختراع کرد؛ چیزی که امروزه به یکی از مهم‌ترین قسمت‌های رایانه‌های شخصی بدل شده است.

در واقع، ایده کلیک بر روی یک متن و یا عکس، برای انتقال به‌جایی دیگر، ایده اولیه وب شد. یکی دیگر از موارد مهم در رابطه با وب، روش یکپارچه تعیین محل منابع یا همان نشانی وب «URL» است. «URL» به شما این امکان را می‌دهد که مسیر خود در اینترنت را بهتر پیدا کنید. امروزه هر سایتی، «URL» منحصربه‌فرد خود را دارد. یکی دیگر از فناوری‌های مربوطه، زبان نشانه‌گذاری فرامتن یا «HTML» است. این زبان، امکان این را فراهم می‌نماید که صفحات با فونت‌ها و اندازه‌های متفاوت، به همراه عکس و رنگ‌های مختلف، نمایش داده شوند. فرق «HTML» با رابط گرافیکی (GUL) که قبلاً به آن‌ اشاره گردید، این است که «HTML» یک استاندارد بوده که در قالب شبکه اعمال می‌گردد؛ درحالی‌که رابط‌های گرافیکی قبلی، به نرم‌افزارها و رایانه‌های مختلف بستگی داشته و امکان این‌که به‌صورت شبکه و مشترک به خدمت گرفته شوند، وجود نداشت.

در سال ۱۹۸۹ میلادی، یک مهندس انگلیسی که متخصص علوم کامپیوتر بود، موفق به توسعه تمامی موارد اشاره‌شده، برای سازمان تحقیقات اتمی اروپا «CERN» گردید. در واقع تیم برنرز لی «Tim Berners Lee»،  شبکه جهانی وب را خلق کرد. اولین تست وب، در دسامبر سال ۱۹۹۰، در آزمایشگاه تحقیقات اتمی اروپا که یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های آزمایشگاه‌هایی جهان است، انجام گرفت. تا سال ۱۹۹۱، نرم‌افزارهای جستجوگر و سرورهای وب، توسط لی توسعه یافتند و تا اواخر سال ۱۹۹۲ نیز، تعداد ۲۶ سایت اینترنتی وجود داشت.

 

 

در سی‌ام آوریل سال ۱۹۹۳، مدیر سازمان تحقیقات اتمی اروپا که صاحب حقوق مربوط به وب بود، خبری داد که نقطه عطفی برای تاریخ اینترنت شد. وی بیان داشت که فناوری شبکه وب جهانی (WWW)، به‌طور رایگان برای همگان قابل‌استفاده خواهد بود و این سازمان برای انتفاع از حقوق مربوط به این دستاورد ارزشمند، تصمیم به ثبت هیچ پتنتی ندارد. این تصمیم، منجر به توسعه نرم‌افزارهای متعدد برای اینترنت شد و به تبع آن، مرورگرها پیشرفته‌تر و کاربرپسندتر شدند. تا اواخر سال ۱۹۹۴، میلیون‌ها نسخه برنامه مرورگر در دنیا کپی شد. در پی اقدام سازمان مذکور، اینترنت بین سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۰، رشدی حیرت‌آور داشت؛ به‌طوری‌که سابق بر آن، در هیچ فناوری چنین نرخ پیشرفتی دیده نشده بود. در این نقطه، عصر اینترنت در حال آغاز بود.

لازم به ذکر است که اولین موتور جستجوگر، در سال ۱۹۹۰ توسط یک دانشجوی دانشگاه مک‌گیل، به نام آلن امتیج «Alan Emtage» معرفی گردید. این موتور جستجو که «Archie» نام داشت، در شکل‌گیری شکل امروزی اینترنت و وب، نقش به سزایی داشت. آلن پتنتی برای موتور جستجوگر خود ثبت نکرد و با این کار، خود را از درآمد افسانه‌ای که این دستاورد می‌توانست برایش به ارمغان آورد، محروم نمود و آن را به رایگان، به غول‌های بزرگ اینترنتی که چندین سال بعد ظهور کردند، هدیه داد. طولی نکشید که گوگل نیز وارد صحنه اینترنت شد و توانست در این بازار نوظهور، جایگاه مستحکمی برای خود به دست آورد. وب‌سایت‌های اولیه، تنها برای نمایش اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گرفتند و موضوع خریدوفروش اینترنتی بعدها مطرح گردید. اولین وب‌سایت بزرگ تجاری، آمازون بود که به خرید و فروش کتاب می‌پرداخت و ایده اولیه آن، در سال ۱۹۹۴ توسعه ‌یافته بود. در این سال که گفته می‌شود رشد شبکه جهانی وب ۲۳۰۰ درصد بوده است، آمازون فروش آنلاین را مسیری روشن برای کسب‌وکار خود دید.

برنرز لی، به‌عنوان مخترع وب، همواره مورد تقدیر قرار می‌گرفت و برای خدماتی که جهت گسترش جهانی اینترنت داشت، جوایز متعددی دریافت نمود. در همین راستا، در سال ۲۰۰۴ میلادی، نشان شوالیه انگلیس به وی اعطا گردید. نشان لیاقت «MERIT» که به دستاوردهای متمایز علمی یا هنری که موجب ارتقای فرهنگی جامعه می‌شود نیز، در سال ۲۰۰۷ به وی اعطا شد. جایزه تورینگ که بالاترین جایزه علوم کامپیوتر بوده و به‌عنوان جایزه نوبل علوم کامپیوتر شناخته می‌شود نیز، به وی تعلق گرفت.

اما در سال ۲۰۰۸، موضوعی تعجب همگان را برانگیخت. گویا شبکه وب مخترع دیگری داشته و پتنتی برای آن ثبت ‌شده بود. فردی که ادعا داشت برخی از فناوری‌هایی که امروزه به‌طور گسترده در وب مورد استفاده قرار می‌گیرند، اختراع وی بوده، مایکل دویل «Michael Doyle» بود. تا قبل از این موضوع، شرکت او با نام «Eolas Technologies»، علیه غول‌های اینترنتی، از جمله یاهو و گوگل شکایت‌هایی را تنظیم نموده بود و از این طریق، میلیاردها دلار از آن‌ها غرامت دریافت کرد. این شرکت، تنها در یک فقره شکایت در سال ۲۰۰۱ میلادی، ۵۲۱ میلیون دلار از مایکروسافت غرامت دریافت نمود. ولی این بار ادعای بزرگ‌تری داشت و آن اختراع فناوری‌های کلیدی شبکه جهانی وب و به تعبیری خود این فناوری بود.

 دویل بیان داشت که در سال ۱۹۹۳ در دانشگاه کالیفرنیا، به همراه دیوید مارتین «David C. Martin» و چئونگ آنگ «Cheong S. Ang»، ایده شبکه وب جهانی را به‌گونه‌ای که امروزه از آن استفاده می‌گردد توسعه داده و پتنتی نیز برای آن به ثبت رسانده است. موضوع جالب این است که دانشگاه کالیفرنیا نیز با وی در این ادعا همراه بود. دویل مدیر آزمایشگاه کامپیوتر دانشگاه کالیفرنیا بود و در آنجا با همکاران خود، سیستمی برای بیمارستان‌ها و پزشکان توسعه داد تا جنین را از طریق اینترنت مشاهده و کنترل نمایند. سیستمی که بعدها ادعا شد، اولین استفاده تعاملی در شبکه گسترده وب جهانی است. این سه نفر، در سال ۱۹۹۴ درخواستی در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا ثبت نموده بودند که در سال ۱۹۹۸، پتنتی به شماره «US5838906»، به آنان اعطا گردید.

اگر دویل موفق به اثبات ادعای خود، مبنی بر مالکیت فناوری‌های اساسی شبکه جهانی وب می‌شد، حداقل تعداد زیادی از غول‌های اینترنتی، میلیاردها دلار دیگر به شرکت وی بدهکار می‌شدند. اما موضوع جالب‌توجه اینجا است که «Eolas» که تا آن زمان شرکت‌های بزرگ زیادی را به‌زانو درآورده بود و این بار ادعای مالکیت وب را داشت، خود هیچ محصول کاربردی نداشت و تنها دفتر این شرکت که در شهر «Tyre» تگزاس واقع بود، دو اتاق و فقط یک کارمند تمام‌وقت داشت! در واقع، می‌توان گفت که «Eolas»، یکی از بزرگ‌ترین باج‌گیران پتنت بوده که عرصه نوآوری به خود دیده است.

در سال ۲۰۰۸، شرکت «Eloas» و دانشگاه کالیفرنیا که ذینفعان این پتنت بودند، شکایتی را علیه لیست بلندبالایی از ده‌ها شرکت ارائه نمودند که گوگل، یاهو، یوتیوب، اپل و آمازون، از جمله موارد درج شده در این لیست بودند. برنرز لی به‌عنوان کسی که به مخترع وب شناخته می‌شود و همچنین به عنوان مدیر کنسرسیوم شبکه جهانی وب، توجه ویژه‌ای به این پرونده داشت و در دادگاه‌ها حضور به هم می‌رساند. وی بیان داشت که پتنت‌هایی همانند آنچه شرکت مذکور در اختیار دارد، می‌تواند تهدیدی جدی برای شبکه جهانی وب باشد!

در نهایت، رأی دادگاه تگزاس، مبنی بر این بود که قسمت‌های عمده‌ای از پتنت این شرکت، بی‌اعتبار بوده و هشت مورد از ادعاهای مطرح‌ شده در این پتنت، حذف گردید. به دنبال این موضوع، شرکت دویل، در تمامی دعاوی مطرح‌شده در رابطه با وب، با شکست روبرو گردید.