دنیای زیر آب، دنیایی جذاب و اسرارآمیز است؛ از همین رو است که انسان همواره در تلاش بوده تا با سفر به اعماق اقیانوسها، با این دنیای شگفت و پر رمز و راز آشنا شود. حاصل این تلاشها، مجموعهای از اختراعات و نوآوریهای بزرگ تاریخ بشری است که از آن جمله، میتوان به زیردریاییها و انواع اقیانوسپیماهای غولپیکر اشاره نمود.
اما کشف جهان زیر آب، تنها با زیردریاییها و بدون هیچگونه واسطه، امکانپذیر نخواهد بود. چنین کاری، نیاز به تجهیزاتی دارد تا انسان به سادگی و برای مدت زمان طولانی، در زیر آب شنا نموده و از زیباییهای خلقت لذت ببرد. شاید شما هم مستندهای مختلفی از زندگی انواع ماهیان و سایر جانداران حاضر در زیستگاههای دریایی دیده باشید. این فیلمهای ارزشمند، به لطف تجهیزات غواصی پیشرفته و البته دوربینها و تجهیزات خاص فیلمبرداری زیر آب ساخته شده است. پیشرفتها در این حوزه، آنقدر زیاد بوده که امروزه غواصی به یک تفریح و حتی یک حرفه پردرآمد بدل شده است. در اینجا، این پرسش به ذهن میآید که تجهیزات غواصی از چه زمانی و چگونه به یاری انسانها آمدهاند؟ آیا این تجهیزات از همان بدو پیدایش، به همین شکل کنونی مورد استفاده قرار میگرفتند؟
وسایل مدرن غواصی، شامل یک یا چند مخزن گاز، یک شیلنگ هوا و یک تجهیز بسیار کلیدی به نام تنظیمکننده تقاضای اکسیژن یا «Demand Regulator» است. این تجهیز که اختراعی تعیینکننده در کارآمدسازی تجهیزات غواصی محسوب میشود، جریان هوا را طوری کنترل میکند که فشار هوا در ریههای غواص، با فشار آب محیط برابر باشد. اگرچه چنین اختراعی به نظر ساده است، اما قرنها زمان لازم بود تا تجهیزات غواصی به این شکل در آمده و مورد استفاده قرار گیرند.
اگر بخواهیم به تاریخچه غواصی و چگونگی شنا در زیر آب در دوران باستان اشاره کنیم، نیهای برش خورده را میتوان اولین تجهیزات غواصی در تاریخ بشر دانست. البته غواصی انسان و علاقه به دنیای زیر آب، آنچنان قدمت دارد که منشأ واقعی ردیابی و رهگیری آن تقریباً غیرممکن است. سالها بعد، ایرانیان اولین قومی بودند که با استفاده از پوستههای نازک و صیقلی ساخته شده از لاکپشتها، نوعی عینک محافظ چشم برای زیر آب ساختند. این وضعیت ادامه داشت تا در قرن شانزدهم میلادی، بشکههای چوبی بزرگی، بهعنوان محفظه هوا مورد استفاده غواصان قرار گرفت و له کمک این بشکهها، غواصان میتوانستند برای مدت زمانی بیشتر از معمول، در زیر آب باقی بمانند.
با نزدیک شدن به سالهای انقلاب صنعتی و پیشرفتهای فنی پیاپی، تجهیزات غواصی نیز با تغییر و تحولات چشمگیری مواجه شدند. نخستین پیشرفت، در سال ۱۷۷۱ میلادی و توسط یک مهندس انگلیسی به نام جان اسمیتون «John Smeaton» صورت گرفت. وی بین پمپ هوا و بشکه غواصی، شیلنگی تعبیه نمود که امکان پمپاژ هوا به غواص را فراهم میکرد. به موازات این نوآوری و در سال ۱۷۷۲ میلادی، یک فرانسوی به نام سیر فرمینت «Sieur Freminet»، یک دستگاه تنفسی اختراع نمود که قابلیت بازیافت هوای بازدم موجود در بشکه غواصی را داشت. دستگاه فرمینت، نخستین تجهیز هوایی جامع و بینیاز به محیط بیرونی محسوب میشد. البته این دستگاه از نظر عملکردی با پیشبینیهای مخترع تطابق نداشت و فرمینت پس از بیست دقیقه، در دستگاه ابداعی خود و در اثر کمبود اکسیژن، درگذشت.
در سال ۱۸۲۵ میلادی، یک مخترع انگلیسی به نام ویلیام جیمز «William James»، اقدام به طراحی و ساخت دستگاهی شبیه به فرمینت نمود. این دستگاه، متشکل از یک کمربند استوانهای حاوی هوا بود که از طریق یک شیلنگ، به یک کلاهک خاص متصل میشد. هوای ذخیره شده در کمربند، برابر با ۴۵۰PSI بود و برای یک غواصی ۷ الی ۸ دقیقهای کفایت میکرد.
دومین تلفات در مسیر توسعه و پیشرفت تجهیزات غواصی، در سال ۱۸۷۶ میلادی به وقوع پیوست. هنری فلئوس « Henry Fleuss» انگلیسی، یک سیستم کاملاً بسته و ایزوله از محیط طراحی نموده که مملو از اکسیژن بود. در ابتدا قرار بود که این سیستم، برای تعمیر درب آهنی یک کشتی غرق شده مورد استفاده قرار گیرد. فلئوس تصمیم گرفت تا اختراع خود را در عمق ۳۰ فوتی آب آزمایش نماید و همین مسئله، باعث شد تا وی در اثر اکسیژن خالص تحت فشار، جان خود را از دست بدهد. دهه ۱۸۸۰ میلادی، علاوه بر اختراع ناکارآمد فلئوس، میزبان یک نوآوری جالب دیگر نیز بود. در سال ۱۸۷۳، دو مخترع به نامهای بنویت روکوایرول «Benoît Rouquayrol» و آگوست دنایروز «Auguste Denayrouze»، نوعی لباس غواصی محکم و مبتنی بر تهویه هوای ایمن ساختند که البته یک اشکال بسیار بزرگ داشت. این لباس، در حدود ۲۰۰ پوند (۹۰.۷ کیلوگرم) وزن داشت و به دلیل وزن سنگین، استفاده از آن به شدت دشوار بود.
در سالهای ابتدایی قرن بیستم، یک شعبدهباز مشهور به نام هری هودینی «Harry Houdini»، با اقدامات محیرالعقول خود در زیر آب، تمامی اروپا را به شگفتی وا داشته بود. وی در حالی که دستهایش با دستبند بسته شده بود، به زیر آب میرفت و از جعبهای قفل شده خود را نجات میداد. اختراع هودینی که نوعی لباس خاص غواصی بود، به وی اجازه میداد تا در صورت خطرناک شدن اوضاع، بیشتر در زیر آب باقی مانده و پس از جدا کردن لباس غواصی از خود، با خیال آسوده به سطح آب شنا نماید.
این پیشرفتهای کوچک و اغلب ناکارآمد ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۹۴۲ میلادی، امیل گاگنان «Emile Gagnan» و ژاک کوستیئو «Jacques Cousteau» با همکاری یکدیگر، یک سیستم تنظیمکننده اکسیژن را به تجهیز طراحی شده خود اضافه نموده و عملاً نخستین دستگاه کارآمد غواصی را اختراع کردند. این دستگاه طوری تنظیم شده بود که با هر نفس غواص، هوای تازه به صورت خودکار به سمت صورتش پمپاژ میشد. این دستگاه ارزشمند که آکوا لانگ «Aqua-Lung» نام داشت، عنوان پدر غواصی مدرن را برای کوستیئو به همراه آورد؛ اختراعی که به کمک آن، امکان کشف دنیای زیر آب و اقیانوسها، برای تمامی علاقهمندان به این کار و بهویژه محققین و زیستشناسان فراهم گردید. در سال ۱۹۴۳ میلادی و مصادف با آغاز فروش «آکوآ لانگ»، مخترعین اقدام به ثبت درخواست ثبت اختراعی در سیستم پتنت فرانسه نمودند. در مارس سال ۱۹۴۷ و پس از توسعه بیشتر دستگاه طراحی شده، کوستیئو و گنگان اقدام به ثبت اختراع خود در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا نمودند که پس از ارزیابیهای صورت گرفته، در سال ۱۹۴۹ میلادی گواهی ثبت اختراعی به شماره «US2485039» به آنها اعطا گردید.
گفتنی است، کوستیئو علاوه بر اختراع دریچه تنظیم اکسیژن مورد نیاز، از دوربینهای ضد آب و مقاوم در برابر فشار برای فیلمبرداری در زیر آب استفاده نمود. وی در تهیه چندین فیلم موفق و برنده جایزه اسکار، مشارکت داشت که از آن جمله، میتوان به فیلم جهان خاموش «The Silent World» اشاره نمود. کوستیئو در طول فیلمبرداریهای زیر آب خود، با اقدامات مخاطرهآمیز انسان برای زیستگاههای دریایی مواجه شد و مابقی عمر خود را به دفاع از اقیانوسها و مبارزه با اقدامات مخرب بشر تخصیص داد. وی به محدود نمودن شکار نهنگها کمک شایانی نمود و دولت فرانسه را از ریختن زبالههای هستهای در آبهای دریای مدیترانه باز داشت. انجمن راهاندازی شده از سوی کوستیئو، حتی پس از مرگ وی نیز به فعالیتهای خود برای پاسداشت اقیانوسها و سالم نگه داشتن آب دریاها ادامه داد. در مجموع، دانش فعلی انسان از زندگی زیر آب، به تلاشها و نوآوریهای قابل تحسین کوستیئو وابسته است. شاید اگر وی با اختراع ارزشمندش، امکان غواصی ایمن را برای افراد فراهم نمیکرد، بسیاری از غواصان امروزی، معنی واقعی آرامش و هیجان توأمان زندگی زیر آب را درک نمیکردند.