احتمالاً در هنگام رانندگی با چراغهای نورانی نصب شده بر روی کف جادهها برخورد داشتهاید. در نگاه اول، این چراغهای نورانی و شبرنگ، انسان را به یاد چشمهای براق گربه میاندازد. اما کاربرد این تجهیز عجیب و غریب چیست؟ چرا در جادهها و بهویژه اتوبانها از آنها استفاده میشود؟ شبرنگهای ترافیکی از چه زمانی مورد استفاده قرار گرفتند و مخترع اولیه آنها چه کسی بود؟ این اختراع جالب، از زمان معرفی با چه تغییر و تحولاتی مواجه شده است؟
یکی از ابزارهای کمک به رانندگان در افزایش دید (بهویژه در شب)، استفاده از گلمیخهای چشم گربهای یا «Cat's Eye Road Stud» است که در هنگام رانندگی شبانه و یا شرایط نامساعد جوی مانند هوای مهآلود یا بارانی، میتواند همچون یک راهنما به رانندگان وسایط نقلیه کمک نماید. چراغهای چشم گربهای، با بازتاب نور به چشمان راننده، سطح ایمنی جادهها را بالاتر برده و بسته به کاربردشان، انواع مختلفی دارند. مخترع اولیه گلمیخهای چشم گربهای، یک انگلیسی خوشفکر به نام «پرسی شاو» (Percy Shaw) است که آن را در سال ۱۹۳۴ میلادی و در اواسط دهه چهارم زندگی خود ابداع نمود. با توجه به آبوهوای مهآلود انگلیس، اختراع این گلمیخها در این کشور، کاملاً منطقی و البته اثرگذار به نظر میرسد.
پرسی شاو در پانزدهم آوریل ۱۸۹۰ میلادی در «Halifax» متولد شد و پس از حضور در یک مدرسه شبانهروزی، کار خود را در سن سیزده سالگی، بهعنوان کارگر یک کارخانه تولید پتو آغاز نمود. وی به تعمیر وسایل مختلف علاقه فراوانی داشت و تعمیر غلطکهای آسفالتکاری، اولین تجربه وی در این زمینه محسوب میشد. پرسی جوان به منظور تسهیل کار جدیدش که طراحی و ساخت جادهها و مسیرهای اختصاصی در باغات و مزرعهها بود، نوعی غلطک مینیاتوری و دارای موتور طراحی نمود که ساخت جادههای مواصلاتی و مسیرهای ارتباطی را برای وی سادهتر میساخت.
منطقهای که پرسی در آن زندگی میکرد، کاملاً مهآلود بود و به همین دلیل، جادههای محلی برای رانندگان بسیار خطرناک بود. همین مشکل، الهامبخش وی برای ایده گلمیخهای منعکسکننده نور بود تا به کمک آنها، از خطرات رانندگی در جادههایی با دید ناکافی بکاهد. به معنای بهتر، فرایند اختراع گلمیخهای چشم گربهای، ریشه در دو فاکتور کلیدی داشت. از یکسو، محل زندگی آنها با مشکل دید کم رانندگان به دلیل وجود مه مواجه بود و از سوی دیگر، دید خلاقانه و علاقه به اختراع و نوآوری که در پس ذهن پرسی جوان وجود داشت، عامل کلیدی و اصلی برای دقت به این مشکل و سعی در رفع آن محسوب میشد.
پرسی شاو، یک پدیده کاملاً ساده در حین رانندگی را مبنایی برای طراحی گلمیخهای ابداعی خود قرار داد. لحظهای را تصور کنید که در یک شب تاریک در حال رانندگی در جاده هستید و نور چراغهای خودرو به علائم راهنمایی و رانندگی میتابد. انعکاس این نور، الهامبخش پرسی برای ساخت تجهیزی مشابه، به منظور افزایش دید رانندگان شد. البته این انعکاس نور، پیش از این تحت عنوان علائم جادهای منعکسکننده یا «Reflective Road Signs» اختراع شده بود و حتی در سال ۱۹۲۷ میلادی، در انگلیس به ثبت رسیده بود. پرسی از این اختراع استفاده نمود و گلمیخهای قابل کاربرد در کف جاده (عموماً حاشیه جادهها) را بهعنوان یک تغییر نوآورانه در اختراع مذکور، معرفی نمود. وی با توجه به اهمیت حفاظت از نوآوری خود و بهرهمندی از پتانسیل تجاری آن در سالهای آتی، اقدام به ثبت درخواست خود در دفتر ثبت اختراع انگلیس نمود که نتیجه آن، دریافت دو گواهی ثبت اختراع به شمارههای «GB436290» و «GB457536» بود.
یک نکته جالب در ارتباط با پتنتهای مذکور، کمک گرفتن پرسی شاو از یک شرکت حقوقی، به منظور انجام فرایندهای ثبت اختراع بود. وی فرآیند ثبت اختراع را پیچیده و کاری کاملاً تخصصی میدانست و برخلاف بسیاری از مخترعین آن سالها، تصمیم گرفت که امور مرتبط با ثبت اختراع را به یک شرکت حقوقی به نام «Appleyards» واگذار نماید. این شرکت که متشکل از وکلای ثبت اختراع بود، نمونهای نادر از شرکتهای فعال در حوزه مالکیت فکری در آن زمان محسوب میشد. آنها به پرسی شاو توصیه نمودند که برای حفاظت کامل از اختراع، آن را طی سه درخواست جداگانه به ثبت برساند و پس از موافقت پرسی شاو، هر سه درخواست در سوم آوریل سال ۱۹۳۴ میلادی به ثبت رسید.
پرسی شاو تنها به ثبت درخواست خود در سیستم پتنت بسنده نکرد و با توجه به عزم جدی برای تجاریسازی این اختراع، نشان تجاری «Cat’s Eye» را نیز برای آن به ثبت رسانید. وی در ادامه، در تاریخ پانزدهم مارس ۱۹۳۵ میلادی، شرکتی تحت عنوان «Reflecting Roadstuds Ltd» را تأسیس نمود که البته در سالهای ابتدایی، موفقیت چندانی در فروش گلمیخهای چشم گربهای کسب نکرد. نکته جالب دیگر در مسیر توسعه و تجاریسازی گلمیخهای چشم گربهای، آغاز همکاری پرسی شاو با یک وکیل زبردست به نام «Burr» بود. این حرکت هوشمندانه، بیانگر نبوغ ذاتی پرسی بهعنوان یک کارآفرین برتر است که با کنار هم قرار دادن مهارتهای کسبوکار و اهرمهای مذاکراتی، موفقیت شرکت خود را تضمین نمود.
همانند بسیاری از اختراعات و نوآوریهای جدید، دوره طولانی و پر فراز و نشیب تجاریسازی آغاز شده بود و شکستهای مقطعی و البته بهبودهای مداوم از سوی پرسی شاو، رایجترین اتفاقات این دوران بود. وی که در زمینه راهسازی و طراحی و ساخت مسیرهای فرعی تخصص داشت، نصب گلمیخهای ابداعی خود را در این مسیرها آغاز نمود و هر روز با اتومبیل خود از این جادهها میگذشت و پس از مشاهده و بررسی نقصها، گلمیخها را به خانه برده و سعی میکرد تا این نقایص را رفع نماید.
سرانجام پیگیریهای وی نتیجه داد و مقامات محلی اجازه دادند تا پرسی شاو با هزینه خودش، این گلمیخها را در جادههای هالیفاکس، لیدز و یورکشایر نصب کند. فاز اول این پروژه، نصب ۵۰ گلمیخ چشم گربهای در یک چهارراه مهآلود و بسیار مشهور بین لیدز و بردفورد بود که نتایج موفقی در بر داشت. با مشاهده کارکرد این گلمیخها، اولین سفارش از راه رسید و پرسی مأمور به تولید و نصب ۳۶ گلمیخ در یکی از خیابانهای بردفورد شد. در یک دهه بعدی، فروش گلمیخهای چشم گربهای پرسی شاو ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۹۴۷ میلادی، «جیم کالاگان» (Jim Callaghan)، وزیر حملونقل آن سالهای انگلیس، دستور به استفاده از گلمیخهای چشم گربهای در جادههای انگلیس داد و عملاً این اختراع به صورت گسترده به رانندگان انگلیسی معرفی شد. البته گام اولیه برای این کار در سال ۱۹۳۷ میلادی برداشته شد که از سوی وزارت حملونقل، جادهای پنج مایلی بهعنوان پروژه پایلوت نصب این گلمیخها در نظر گرفته شد.
جنگ جهانی دوم و خاموشیهای ناشی از آن، به یک برگ برنده برای اختراع پرسی بدل شد و تأمین بودجه برای خریداری و نصب ۴۰ هزار گلمیخ در هفته، سفارشات انبوهی را برای شرکت وی به همراه داشت. پس از جنگ نیز، جیم کالاگان و وزارت متبوعش، بهعنوان یک پشتوانه و حامی قدرتمند، تجاریسازی وسیع این اختراع را موجب شدند. در این دوران، پرسی به شدت مشهور شده بود و حتی در جولای ۱۹۴۹ میلادی، ملکه الیزابت از هالیفاکس دیدن نمود و با مشاهده گلمیخهای چشم گربهای پرسی شاو، ملاقاتی اختصاصی با این مخترع و کارآفرین موفق ترتیب داد.
اگر اختراع گلمیخهای چشم گربهای را از منظر تجاری بنگریم، نقش کلیدی حقوق مالکیت فکری در موفقیتهای پرسی شاو را بهتر درک خواهیم کرد. وی با ملاحظه پتانسیلهای تجاری اختراعش، درخواستهای متعددی برای ثبت این اختراع در آمریکا، کانادا و چندین کشور اروپایی ارائه نمود که اهمیت بازارهای خارج از کشور را در نظر وی نشان میدهد. پرسی یک مخترع بسیار موفق بود که هیچگاه از خاطرات اهالی هالیفاکس حذف نمیشود. در سال ۲۰۰۶ میلادی، مسابقهای برای تعیین مشهورترین فرد این ناحیه ترتیب داده شد و پرسی با فاصلهای فراوان، در رده نخست این مسابقه قرار گرفت. جالب است که در همان سال، «BBC» اختراع گلمیخهای چشم گربهای وی را بهعنوان یکی از ده طراحی برتر مسابقه «Top British Design Awards» انتخاب نمود.
گفتنی است که شرکت راهاندازی شده توسط پرسی شاو، هنوز هم در حال فعالیت بوده و با وجودی که شرکتهای فراوانی در زمینه تولید و عرضه گلمیخهای ترافیکی فعال هستند، اما هیچکدام نمیتوانند محصول خود را با نام «Cat’s Eye» به بازار عرضه نمایند.