آینه
اختراع آینه
-
جوستوس ون لیبیگ

تاریخ زندگی بشر، مملو از اختراعات کوچک و بزرگی است که با حل یکی از چالش‌های پیش روی اجتماعات انسانی و یا بهبود یکی از ابعاد زندگی، نقشی هر چند کوچک در تکامل و توسعه جوامع داشته‌اند. برخی از این اختراعات و نوآوری‌ها، نظیر اختراع لامپ، چرخ و فولاد، آن‌چنان اثرگذاری شدیدی داشته‌اند که به نوعی تاریخ بشریت را می‌توان به قبل و بعد از اختراع آن‌ها تقسیم نمود.

در این میان، اختراعاتی هم وجود دارند که شاید امروزه بسیار ساده و عادی به نظر آیند. فراگیری برخی از این اختراعات، به حدی است که حتی دیگر به چشم هم نمی‌آیند و عملاً به یک جزء جدایی‌ناپذیر از زندگی مبدل شده‌اند. یک مثال ساده از این اختراعات، باتری است که در انواع و ابعاد مختلف، برای راه‌اندازی دستگاه‌های گوناگون، اعم از ساعت، موبایل، خودرو و ... بکار گرفته می‌شود. اما اختراعات دیگری هم وجود دارد که از نظر فنی بسیار ساده‌تر از باتری است، اما به همان میزان و شاید بیشتر، در زندگی هر یک از ما نقش دارد!

اجازه دهید زندگی روزانه شما به‌عنوان یک فرد عادی را با هم مرور کنیم؛ صبح که از خواب بر می‌خیزید، برای شستن دست و رویتان به دستشویی می‌روید و اولین کاری که می‌کنید، لحظاتی به تصویر خودتان در آینه خیره می‌شوید. پس از پوشیدن لباس‌ها، ابتدا نگاهی به آینه می‌اندازید تا از آراستگی ظاهری خود اطمینان حاصل کنید، دستی به موهای خود می‌کشید و با خشنودی از ظاهرتان از خانه خارج می‌شوید. در آسانسور، باز هم آینه در مقابل شما قرار دارد. حالا سوار اتومبیلتان می‌شوید و باز هم آینه‌ها هستند که پیش رویتان قرار دارند. این فرآیند، در محل کار، خرید از پاساژها و ... ادامه دارد تا این‌که به خانه بازگردید. شما پیش از خواب شبانه و هنگام مسواک زدن، باز هم چند لحظه‌ای به تصویرتان در آینه خیره شده‌اید. شاید از این میزان استفاده از آینه، آن هم تنها در یک روز، تعجب نمایید. اما این دقیقاً چیزی است که در زندگی مدرن فعلی کاملاً رایج است.

در کنار استفاده معمول روزانه، بسیاری از مشاغل، به شدت به آینه‌ها وابسته‌اند. برای مثال، آرایشگری را در نظر بگیرید که تمامی دیوارهای محل کارش پوشیده از آینه‌های بزرگ و کوچک است. آینه دندانپزشکی و یا اتاق‌های پرو در فروشگاه‌های پوشاک، از دیگر مثال‌های کاربرد آینه در مشاغل و کسب‌وکارهای امروزی است.

آینه، یک سطح بازتاب‌کننده پرتوهای نوری است که موجب می‌شود تا تصویری مشابه با آنچه در جلوی آن قرار دارد، تشکیل گردد. امروزه انواع آینه، اعم از تخت، محدب و مقعر، برای مقاصد مختلف ساخته شده و در دسترس همگان قرار دارد. شاید از خود بپرسید که آینه چگونه اختراع شد؟ چه کسی و چه زمانی توانست آینه را به‌عنوان یک وسیله کارآمد به بازار عرضه کند؟ آینه‌های اولیه چه تفاوتی با آینه‌های فعلی داشتند؟ روند توسعه و تکامل آینه چگونه طی شده است؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد که تاریخچه آینه، به دوران باستان باز می‌گردد؛ دورانی که بشر برای نخستین بار، با بازتاب‌های طبیعی تصاویر در برکه‌ها و رودخانه‌ها مواجه شد و آن‌ها را نوعی جادو می‌دانست. این روال ادامه داشت تا با ایده گرفتن از دستان هنرمند طبیعت، نخستین آینه‌های دست‌ساز انسان، از سنگ جلا یا فلز ساخته شد. مطابق با بررسی‌هایی که دکتر «جی انوخ» (Jay Enoch) در سال ۲۰۰۶ میلادی انجام داده است، مردم آناتولی (ترکیه امروز)، حدود ۸۰۰۰ سال پیش، اولین آینه‌های دست‌ساز را با استفاده از شیشه‌های آتش‌فشانی (Obsidian) تولید کردند. بعدها، مردم بین‌النهرین و مصر نیز، آینه‌های ساخته شده از مس جلا داده شده را بین ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، تولید و استفاده کردند. در نهایت، ۱۰۰۰ سال بعد، مردم بومی آمریکای مرکزی و جنوبی، شروع به ساخت آینه از سنگ جلا نمودند، در حالی که چینی‌ها و هندی‌ها، آینه‌هایی از جنس برنز تولید می‌کردند.

بنا به روایت‌های مختلف، آینه‌های شیشه‌ای، به‌عنوان منشأ و سرآغاز آینه‌های مدرن، از قرن نوزدهم میلادی سرچشمه گرفته‌اند. البته روایاتی هم وجود دارند که به پیش از این زمان نیز آینه‌های شیشه‌ای وجود داشته‌اند، چرا که یک نویسنده رومی ملقب به «پلینی الدر» (Pliny the Elder)، در دایره‌المعارف تاریخ طبیعی خود (Natural History)، به نخستین استفاده‌ها از آینه شیشه‌ای با روکش نقره یا طلا در اولین قرن پس از میلاد مسیح اشاره می‌کند. با این وجود، به نظر می‌رسد که این آینه‌ها، به صورت عمومی مورد استفاده قرار نگرفته و مخترع آن‌ها نیز، مشخص نیست. با تمام این تفاصیل، آینه‌های شیشه‌ای پوشش داده شده با نقره که امروزه در سرتاسر جهان یافت می‌شوند، اولین بار تقریباً ۲۰۰ سال پیش در آلمان ابداع گردید.

در سال ۱۸۳۵ میلادی، یک شیمیدان آلمانی به نام «جوستوس ون لیبیگ» (Justus Von Liebig)، فرآیندی برای پوشاندن یک طرف صفحات شیشه‌ای با استفاده از لایه نازکی از نقره ابداع نمود. این تکنیک خلاقانه، به سرعت بهبود و مورد اقتباس دیگران قرار گرفت و عملاً امکان تولید انبوه آینه فراهم شد.

یکی از نقاط عطف در مسیر توسعه آینه‌ها، اختراع آینه دو طرفه (Two-way Mirror) است. این آینه که در ابتدا آینه شفاف یا پشت‌نما (Transparent Mirror) نیز خوانده می‌شد، با همین نام در سیستم پتنت آمریکا به ثبت رسید و نخستین «US» پتنت مرتبط با آینه‌ها را به خود اختصاص داد. درخواست مذکور، توسط «امیل بلوچ» (Emil Bloch) و در تاریخ ۲۶ سپتامبر سال ۱۹۰۲ میلادی به ثبت رسید و در نهایت در تاریخ ۱۷ فوریه سال ۱۹۰۳ میلادی، دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا، گواهی ثبت اختراعی به شماره «US 720877» را به آن اختصاص داد. این آینه، مشابه با دیگر آینه‌ها با روکشی از نقره پوشانده شده که یک طرف را همانند آینه و طرف دیگر را شبیه به یک شیشه شفاف نشان می‌دهد.

گفتنی است که با پیشرفت فناوری و روند روزافزون دیجیتال‌سازی در حوزه‌های مختلف، مسیر توسعه آینه‌ها نیز، تحت‌الشعاع قرار گرفته است. کلیدواژه‌هایی نظیر آینه‌های هوشمند (Smart Mirror) و آینه‌های مجازی (Virtual Mirror)، به خوبی مسیر حرکتی آینه‌های نسل جدید را نه‌تنها به‌عنوان یک عنصر معماری، بلکه در نقش یک ابزار فناورانه پیشرفته نشان می‌دهد. یک مثال جالب از کاربرد فناوری در آینه‌ها، استفاده از آینه‌های ترکیب شده با واقعیت مجازی در صنعت آرایشگری است که امکان مشاهده حالات مختلف آرایش مو را برای کاربر فراهم می‌کند. وی با بررسی این حالات در آینه مخصوص، تصمیم می‌گیرد که کدام مدل را برگزیند.